Geert Wilders heeft aangifte gedaan tegen GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans. De PVV-leider heeft maandag een brief van zijn advocaat aan de hoofdofficier van justitie op X gedeeld. Wilders had de aangifte afgelopen weekend al aangekondigd. Na overleg met zijn advocaat, Herman Loonstein, voegt hij nu de daad bij het woord.
Tijdens het GroenLinks-PvdA-partijcongres van afgelopen zaterdag zei Timmermans het volgende: „Mensen, onze taak is helder. Wij zullen niets nalaten om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt.” Volgens Wilders roept Timmermans daarmee op tot geweld. Wilders beroept zich op een wetsartikel uit het wetboek van strafrecht dat opruiing tot „gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag” strafbaar stelt. Hij wil dat de Rijksrecherche naar aanleiding van deze aangifte een strafrechtelijk onderzoek begint.
Timmermans ontkende zondag na de dreiging van aangifte door Wilders al te hebben opgeroepen tot geweld en benadrukte dat hij zich alleen van parlementaire middelen bedient. „Iedere andere suggestie werp ik verre van me.” De GroenLinks-PvdA-leider reageerde toen laconiek op het dreigement van Wilders. „Dit doet Wilders altijd als hij kritiek krijgt. Dan slaat hij wild om zich heen.”
De aangifte komt op een moment dat de stroeve formatiebesprekingen voortduren. Maandag spraken Wilders en de partijleiders van VVD, NSC en BBB weer met de informateurs Elbert Dijkstra en Richard Van Zwol. In die gesprekken was de aangifte niet ter sprake gekomen, aldus de informateurs. NRC
Omstreden pro-Russische website Voice of Europe was ook podium voor FVD-prominenten
Dat belooft was , wie pakte geld aan , was ‘te koop ‘ in den Haag en Brussel ?
Voice of Europe Via de radicaal-rechtse, Tsjechische website Voice of Europe zouden politici geld uit Rusland hebben gekregen. De site begon in Nederland. „Met grote bewondering kijk ik naar jullie waardevolle en unieke werk”, zei Geert Wilders in 2017.
Happend naar adem stak Europarlementariër Marcel de Graaff (FVD) op 13 maart een zonderling betoog af in het Europees Parlement. Oekraïne zou volgens De Graaff „kinderkennels met draagmoeders” herbergen om kinderen aan westerse „pedonetwerken” te leveren. „Beetje buiten adem, sorry”, hijgde De Graaff. In Rusland daarentegen zouden kinderen „een traditionele opvoeding” krijgen. Vanuit Straatsburg riep de Forum-parlementariër het Westen op te stoppen met zijn „oorlogshitserij”. Na afloop van het debat riepen verontwaardigde Europarlementariërs op tot een onderzoek naar de verspreiding van Russische propaganda in het Europees Parlement.
Pro-Russische standpunten van de FVD zijn al langer geen verrassing meer. Partijleider Thierry Baudet noemde de Russische president Vladimir Poetin in de zomer van 2022 „een grote held”, die in Oekraïne een „heroïsch” gevecht tegen de „globalisten” zou voeren.
De uitspraken van De Graaff en Baudet komen in een ander daglicht te staan nu de Tsjechische inlichtingendienst BIS woensdag een Russische beïnvloedingsoperatie heeft onthuld. Via de radicaal-rechtse, Tsjechische website Voice of Europe zouden politici uit diverse landen met Russisch geld zijn betaald om Oekraïne in een kwaad daglicht te stellen. Onder hen zouden Nederlandse politici zijn. Zowel De Graaff als Baudet werd vorig jaar door Voice of Europe uitgebreid geïnterviewd.
Gevraagd om een reactie verwijst een medewerker van De Graaff naar diens reactie op X. „Wij willen vrede. Om die boodschap uit te dragen, hebben we geen betalingen nodig!”, schrijft de FVD’er daar.
De Franse krant Le Mondeschreef begin deze maand dat de nationale inlichtingendienst DGSI een medewerker van De Graaff in het Europees Parlement in de gaten houdt. Deze Guillaume Pradoura zou zowel in Frankrijk als in Nederland, België, Polen en Duitsland het „pro-Russische discours” onder zijn extreem-rechtse contacten verspreiden.
Partijleider Baudet reageerde woensdag in de Tweede Kamer geprikkeld op vragen van GroenLinks-PvdA-Kamerlid Jesse Klaver over mogelijke Russische betalingen rond het Oekraïne-referendum in 2016. Na afloop bedreigde Baudet Klaver fysiek. De Forum-leider heeft Russische betalingen altijd ontkend.
Kritiek op immigratie
Naar aanleiding van het nieuws uit Tsjechië heeft PVV-leider Geert Wilders een debat aangevraagd. Hij wil weten om welke Nederlandse politici het zou gaan. Volgens Tsjechische media heeft de nationale inlichtingendienst deze informatie gedeeld met de diensten in de landen waar politici betaald zouden zijn.
Wilders zelf werd in 2017 geïnterviewd door Voice of Europe. „Met grote bewondering kijk ik naar jullie waardevolle en unieke werk”, zei hij toen over de site. Daar was vooral kritiek op immigratie te vinden. Na een aanslag in Stockholm door een uitgewezen asielzoeker werd Zweden er bijvoorbeeld getypeerd als een „mislukte staat”.
Destijds was Voice of Europe in Nederlandse handen. Een van de initiatiefnemers was Erik de Vlieger. De Amsterdamse ondernemer werkte in 2016 samen met Thierry Baudet aan het tot stand brengen van het Oekraïne-referendum. Hij noemt het via WhatsApp „een zorgelijke ontwikkeling” dat er via het huidige Voice of Europe westerse politici met Russisch geld zouden zijn betaald. „Belangrijk dat jullie goed uitzoeken welke politici met Poetin meedoen”, voegt hij eraan toe. Nadere vragen over zijn rol destijds bij Voice of Europe, of zijn relatie met de pro-Russische politicus Baudet wil hij niet beantwoorden.
De Nederlandse zakenvrouw Annemiek Ploumen was minimaal tot 2020 eigenaar van Voice of Europe. Zij zegt te zijn benaderd door het Tsjechische mediabedrijf dat de domeinnaam nu bezit om Voiceofeurope.com te verkopen. Wanneer dat precies was, zou ze niet meer weten. „Wij waren er al in 2020 mee gestopt”, zegt Ploumen over haar en haar zakenpartners. Aanleiding daarvoor zou een artikel in weekblad De Groene Amsterdammer zijn geweest uit 2018. Daarin stond dat Russische trollen op internet de stukken van Voice of Europe gretig verspreidden.
Ploumen zegt „jarenlang achtervolgd” te zijn door het artikel en daar „veel ellende” door te hebben ondervonden. Ze zou onder meer bedreigd zijn. „De verdenking dat ik iets te maken zou hebben met de Russische overheid is iets wat mij al jarenlang achtervolgt”, zegt Ploumen. Bij de verkoop ging het volgens haar niet om „schokkende bedragen”. Ploumen: „Ik was blij dat ik er van af was.”
De Poolse autoriteiten maakten donderdagmiddag bekend dat de veiligheidsdiensten invallen hebben gedaan in Warschau en in de stad Tychy in het zuiden van het land. Er zouden huiszoekingen zijn gedaan bij personen die pro-Russische mediacampagnes in de Europese Unie wilden opzetten. De Poolse autoriteiten zouden zich baseren op informatie van hun Tsjechische collega’s.
GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans op 23 november, de dag na de Tweede Kamerverkiezingen, in Den Haag.Beeld David van Dam / de Volkskrant
De sociaal-democraten waren in Europa de natuurlijke regeringspartij van links. Waarom zijn ze hun sterke positie kwijtgeraakt en hoe kunnen ze die terugkrijgen? De politicologen Markus Wagner en Tarik Abou-Chadi verdiepten zich in die vraag.Peter Giesen21 februari 2024, 05:00
‘Frans Timmermans’, twee woorden volstaan om aan te geven wat er volgens rechts op het spel staat bij de formatie. Timmermans is de boeman, leider van een sociaal-democratie die kleiner is dan ooit maar in sommige kringen intens wordt gehaat. In de jaren zeventig en tachtig regeerden sociaal-democraten nog van Stockholm tot Lissabon, met legendarische leiders als Joop den Uyl (Nederland), Olof Palme (Zweden), Willy Brandt (Duitsland) en François Mitterrand (Frankrijk). De sociaal-democratie was de natuurlijke regeringspartij van links, het politieke tehuis van de ‘gewone man’ en de sociaal bewuste middenklasse.
Blijf op de hoogte
Krijg een melding bij nieuws over Buitenland.
De erosie van deze ooit zo sterke positie leidde ook na de Nederlandse verkiezingen van november weer tot gekweld zelfonderzoek. Waarom stemmen praktisch opgeleide kiezers, ooit de natuurlijke achterban van links, op het populisme? Moet links zich niet meer richten op deze groep, en minder op de theoretisch opgeleide stadsbewoners die nu de kern van zijn electoraat vormen?
Over de auteurPeter Giesen schrijft voor de Volkskrant over de Europese Unie en internationale samenwerking. Eerder was hij correspondent in Frankrijk. Hij is auteur van meerdere boeken.
Dat zou een heilloze strategie zijn, zeggen de Oostenrijkse politicoloog Markus Wagner (Universiteit van Wenen) en zijn Duitse collega Tarik Abou-Chadi (Universiteit van Oxford). Veel populistische kiezers zullen nooit links stemmen, zeggen zij. Als links er al in slaagt deze cultureel-conservatieve kiezers te verleiden, dan zal het aan de andere kant progressieve kiezers verliezen. De twee experts in de sociaal-democratie verbleven afgelopen half jaar in Amsterdam, als fellows van het Netherlands Institute for the Advanced Study in the Humanities and the Social Sciences (Nias). Daar gaven ze leiding aan de themagroep The Future of Progressive Politics. Van nabij volgden ze de Kamerverkiezingen van november.
GroenLinks-PvdA heeft zichzelf weinig te verwijten, vinden zij. Abou-Chadi: ‘Er zijn maar heel weinig linkse kiezers overgestapt naar de PVV. GroenLinks-PvdA heeft een behoorlijke campagne gevoerd en zetels gewonnen. Ik zou niet zeggen dat de verantwoordelijkheid voor de winst van Wilders bij links ligt. Als je al verantwoordelijkheid wilt toedelen, moet je veel meer naar de partijen aan de rechterkant kijken.’
Toch heeft de PVV het heel goed gedaan in de oude volkswijken waar de PvdA vroeger sterk was. Hoe verklaart u dat?
Wagner: ‘Er zijn twee factoren die een rol spelen. Ten eerste zijn er altijd cultureel-conservatieve arbeiders geweest. Links was sterk in zulke wijken, maar haalde misschien 50 of 60 procent. Er zijn altijd arbeiders geweest die rechts gestemd hebben. Ten tweede is er een generatiewisseling. De oude sociaal-democratische kiezers zijn overleden, veel van hun kinderen en kleinkinderen stemmen op radicaal-rechts.’
Abou-Chadi: ‘In dat opzicht is links wel schuldig. Al heel lang bedrijft het geen klassenpolitiek meer. In de jaren zestig, zeventig en tachtig beloofden de sociaal-democraten veel meer verandering. Ze hadden een vijand waartegen ze campagne voerden, het kapitalisme.’
Tarik Abou-Chadi en Markus Wagner.Beeld Anne Linke, Joseph Krpelan
Wagner: ‘Vroeger zeiden ze: er zijn goede en slechte groepen in de samenleving. En wij moeten tegen die slechte groepen vechten. Nu zeggen ze: we lossen de problemen op met een tienpuntenplan.’
Abou-Chadi: ‘Sociaal-democraten hebben zich een technocratische stijl aangemeten en worden gezien als een deel van het establishment. Daardoor hebben ze een vacuüm laten ontstaan, waarin radicaal-rechts een nieuw klassennarratief heeft kunnen creëren.’
Links heeft een nieuw verhaal nodig, zo wordt vaak gezegd. Abou-Chadi is daar sceptisch over. De oplossing ligt naar zijn idee niet in pakkende slogans of een betere presentatie, maar in een vorm van identiteitspolitiek. Kiezers moeten zich weer verbonden voelen met de sociaal-democratie.
Abou-Chadi: ‘De sociaal-democratie moet tegen kiezers zeggen: jij staat hoog op onze lijst. We kennen jou als persoon, als lid van de groep waartoe je behoort. Als wij aan de macht komen, zetten we jou centraal.’
Dat is wat Wilders doet. Nederlanders op één.
Abou-Chadi: ‘Precies, Henk en Ingrid. Maar het is iets waar de sociaal-democratie vroeger heel goed in was. Tegen je achterban zeggen: we komen op voor mensen als jullie.’
Volgens veel politicologen is er een grote groep kiezers die economisch links is en cultureel rechts. Kan links kiezers winnen door zich cultureel naar rechts te bewegen, bijvoorbeeld door een strenger immigratiebeleid?
Abou-Chadi: ‘Maar dan begeeft links zich in een ruimte die al door radicaal-rechts is ingenomen. Veel kiezers van politici als Wilders vinden economische thema’s minder belangrijk. Ze zijn overtuigde kiezers van radicaal-rechts en de sociaal-democratie zal dat electoraat nooit kunnen bereiken.’
In Denemarken is het wel gelukt.
Abou-Chadi: ‘Haha, in elk interview komt vroeg of laat de Denemarken-vraag. De Deense sociaal-democraten voeren een hard immigratiebeleid en zijn constant gebleven. Maar ik denk dat het Deense voorbeeld geen universeel recept is. Voor veel andere landen geldt: als je er al kiezers mee wint, raak je aan de andere kant hogeropgeleide kiezers kwijt.’
Wagner: ‘Sociaal-democratie gaat ook niet alleen over macht. Traditioneel is de sociaal-democratie internationalistisch en tolerant. Het is raar om zulke principes op te geven om meer stemmen te halen.’
Is de sociaal-democratie voor veel praktisch opgeleiden een bedorven merk?
Wagner: ‘De sociaal-democratie heeft een bepaald imago. Het is moeilijk om plotseling te zeggen: we zijn een totaal andere partij dan u altijd dacht.
‘In Duitsland komt Sahra Wagenknecht nu met een nieuwe partij die economisch links is en cultureel rechts. Het is interessant om te zien wat die partij gaat doen. Maar zij kan vanaf nul beginnen, ze heeft niet de bagage van honderd jaar partijgeschiedenis.’
De sociaal-democratie werd groot als coalitie van de arbeidersklasse en het sociaal bewogen deel van de middenklasse. Is zo’n coalitie nog mogelijk in de gefragmenteerde samenleving van nu? Kun je cultureel-conservatieve praktisch opgeleiden verenigen met feministische en antiracistische stadsbewoners?
Abou-Chadi: ‘Er is tamelijk veel onderzoek dat laat zien dat de kloof tussen lager- en hogeropgeleiden niet zo diep is als vaak wordt gedacht. Ten eerste is een flink deel van de middenklasse groot voorstander van herverdeling en een links economisch beleid. Ten tweede is er een deel van de arbeidersklasse dat niet cultureel-conservatief is, of zich in elk geval niet zo druk maakt om culturele thema’s. Zulke kiezers zullen op een linkse partij stemmen, als haar economische programma maar links genoeg is.’
Wagner: ‘In alle onderzoeken zie je dat lageropgeleiden meer op radicaal-rechts stemmen en hogeropgeleiden meer op links. Maar er zit ook veel overlap tussen deze groepen. Het is niet zo dat alle lageropgeleiden in het ene kamp zitten, en alle hogeropgeleiden in het andere kamp. De verschillen worden vaak overdreven, in een heel versimpeld beeld.
‘Met een programma en een politieke leider die aanspreken kan de sociaal-democratie beide groepen zeker verenigen. Er zijn gedeelde belangen. Je haalt geen 40 of 50 procent meer, zoals vroeger. Maar in een gefragmenteerde samenleving kun je met 25 procent de verkiezingen winnen.’
Vier vragen over samengaan Ipsos en I&O Research Met de overname van I&O Research door Ipsos blijven in Nederland nog twee peilingbureaus over. Wat zijn de gevolgen?
In de laatste dagen voor de verkiezingen afgelopen november werd het pas écht duidelijk in de peilingen: de PVV maakt een opmars. Het creëerde een eigen dynamiek vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar. Frans Timmermans die waarschuwde voor de winst van de PVV. En PVV-leider Geert Wilders die er juist vleugels van kreeg en op het laatste moment een uitslagenavond organiseerde in het Schevenings bruine café ‘t Zeepaardje.
Nu loopt juist dat invloedrijke ‘peillandschap’ kans om te verschralen. Twee belangrijke bureaus die zetel- en en opiniepeilingen houden in Nederland, I&O Research en Ipsos, gaan samen en worden één bedrijf: Ipsos I&O. Dat maakten beide bedrijven maandagmiddag bekend. Het internationaal opererende Ipsos neemt de Nederlandse marktleider in publiek onderzoek, I&O Research, over.
Met het samengaan van die twee blijft er één ander bedrijf over dat zetelpeilingen houdt: Peil.nl van Maurice de Hond. Wat betekent de overname? En welke gevolgen heeft dit voor de zetelpeilingen en de dynamiek in aanloop naar verkiezingen nu er mogelijk nóg een zetelpeiling minder wordt uitgevoerd? Vier vragen.
1Wat is er aan de hand?
Het in Frankrijk opgerichte en beursgenoteerde Ipsos, dat in ongeveer negentig landen actief is, neemt het Nederlandse I&O Research over. Hoeveel Ipsos daarvoor betaald heeft, wil Daan Versteeg, manager van Ipsos in Nederland, niet zeggen. Beide bedrijven zijn vooral bekend van hun zetelpeilingen in de aanloop naar de verkiezingen, maar doen ook veel breder opinie- en marktonderzoek.
Ipsos doet ook veel marktonderzoek voor bedrijven. I&O research doet veel onderzoek voor de overheid en non-profitorganisaties. Met name werk voor publieke opdrachtgevers wordt steeds belangrijker, en daarom was I&O Research interessant voor ze.
I&O Research is interessant voor Ipos door de vele publieke opdrachtgevers
Ipsos hoopt bovendien te leren van specifieke manieren van dataverzamelen dat I&O Research wel uitvoert, maar Ipsos niet. Hun online onderzoekspanel, bijvoorbeeld, zegt Versteeg.
Voor I&O Research is juist de internationale kennis en ervaring van Ipsos belangrijk, zegt Versteeg.
2 Wat betekent dat voor de zetelpeilingen van beide bedrijven?
Dat is nog onduidelijk. Peter Kanne, senior onderzoeker van I&O Research, zegt dat nog niet besloten is of Ipsos I&O, zoals het bedrijf nu heet, één of twee peilingen zal houden. „Voor mij is dat nog geen uitgemaakte zaak.” Kanne wil daarover deze maand nog in gesprek met de pers en politicologen, om te horen hoe zij daarover denken. „Daarna zullen we een beslissing nemen.”
Versteeg, van Ipsos Nederland, klinkt iets stelliger dan zijn kersverse collega Kanne. Hij weet ook nog niet precies hoe het nu verder moet met de peilingen en wacht de gesprekken met de experts af. Wel zegt hij dat het onduidelijkheid kan veroorzaken als één organisatie twee peilingen de wereld instuurt, die van elkaar afwijken. „Maar hoe we dan wel moeten gaan peilen in de toekomst, weten we niet precies.”
3 Zou het erg zijn voor het verloop van verkiezingen als er minder zetelpeilingen zijn?
Dat is voer voor discussie. Politicoloog Tom van der Meer, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, zegt dat zetelpeilingen nuttig kunnen zijn, maar dat het vooral belangrijk is dat media en politici terughoudend blijven met het publiceren over peilingen. Hij vergelijkt peilingen met roestige metaaldetectors. „Ze geven ongeveer aan waar op het strand de schat ligt, maar niet precies.” Wat hij wil zeggen: je kunt ze niet gebruiken voor kleine verschillen, of veranderingen van dag tot dag.
Een positief gevolg van een zetelpeiling minder kan zijn dat er minder haasje-over-effect is tijdens de verkiezingen. „Dat op maandag bureau 1 de peilingen publiceert, en op dinsdag bureau 2. En dan blijken daar dezelfde trends uit, maar is het twee keer nieuws. En juist die nieuwsverslagen kunnen zorgen voor versterkende effecten op die trends.”
Zijn collega Simon Otjes, politicoloog aan de Universiteit Leiden, maakt zich juist zorgen. Dankzij de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van de peilingen van Ipsos en I&O, werd niet meer door alle media over elke individuele peiling bericht en schreven kranten meer over trends die uit het gemiddelde volgden. Het bracht een zekere discipline, zag hij, en voorkwam over het algemeen dat een enkele peiling teveel gewicht kreeg. „We hebben gezien in de afgelopen verkiezingen hoe een individuele peiling een eigen dynamiek kan veroorzaken rondom een partij. De mindere peilingen zullen, naar ik verwacht, meer gewicht krijgen.”
4 Wat denkt Maurice de Hond ervan?
Dat de twee concurrenten nu fuseren kan Maurice de Hond, de man achter Peil.nl, dat als enige ander nog zetelpeilingen organiseert, niet zoveel schelen. „Het klinkt arrogant, maar ik ben, omdat ik met mijn vrijwel wekelijkse peilingen vaker peil dan de rest, toch vaak eerder in het signaleren van trends.”
De vier coalitiekandidaten lijken elkaar toch gevonden te hebben
Deze week ontdekten PVV, VVD, NSC en BBB dat ze als rechts blok opeens de macht hebben om de koers van het landsbestuur te verleggen. Hun onderlinge bezwaren blijken vooralsnog minder groot dan hun weerzin tegen linkse partijen.Natalie Righton en Avinash Bhikhie16 december 2023, 05:00
Dilan Yesilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC), Geert Wilders (PVV) en Caroline van der Plas (BBB) tijdens een gesprek met verkenner Ronald Plasterk, 14 december 2023.Beeld David van Dam / de Volkskrant
Iedere succesvolle kabinetsformatie vindt zijn oorsprong in een moment waarop de beoogde coalitiepartners elkaar ineens vinden. Een moment waarop het vooruitzicht om samen iets te kunnen bereiken, zwaarder gaat wegen dan het onderlinge wantrouwen. Het leek erop dat we daar deze week getuige van waren, in de vergaderzaal van de Tweede Kamer.
Momenteel heeft u geen permissie gegeven om notificaties te ontvangen. Klik hier voor een popup met meer informatie.
Over de auteursNatalie Righton is politiek verslaggever van de Volkskrant. Zij schrijft sinds 2013 over de Nederlandse politiek. Daarvoor was zij correspondent in Afghanistan. Righton won meerdere journalistieke prijzen. Avinash Bhikhie is ook politiek verslaggever voor de Volkskrant. Hij schrijft sinds 2014 over de nationale politiek.
Op woensdag viel in het debat over de kabinetsformatie op hoe de vier partijleiders elkaar niet interrumpeerden, maar eerder juist te hulp schoten. ‘Er is er maar één in deze Kamer die veroordeeld is vanwege rassendiscriminatie. Dat was de heer Rutte, en niet de heer Wilders’, zei Omtzigt na harde kritiek van Denk-leider Stephan van Baarle op de PVV-leider.
Later die avond zetten de vier hun flirt voort door samen alsnog hun steun uit te spreken voor een corona-onderzoekscommissie, die tijdens het vorige kabinet juist een zachte dood leek te sterven. Op donderdag sloegen de vier partijen de handen ineen om duidelijk te maken dat er ‘een pas op de plaats’ moet worden gemaakt met de Spreidingswet, zodat gemeenten straks niet gedwongen kunnen worden om asielzoekers op te vangen.
Onderlinge bezwaren verbleekt
Het signaal is glashelder: voortaan waait er een andere wind op het Binnenhof. De vier zijn nu aan zet. Ruim drie weken na de politieke aardverschuiving voelen PVV, VVD, NSC en BBB zelfs voldoende onderling vertrouwen om de volgende stap in de kabinetsformatie te zetten. Ze gaan onderhandelen over samenwerking.
Over de vorm daarvan zal nog lang gepraat moeten worden – lang niet alle onderlinge bezwaren zijn al weg – maar toch valt op dat de bedenkingen tegen Wilders’ PVV inmiddels wat zijn verbleekt. Zo maakte Yesilgöz woensdag duidelijk dat Wilders wat haar betreft niet terug hoeft te kijken naar ‘oude tweets en dan moet zeggen: hier vind ik dit van en hier zeg ik sorry voor’.
Dat is een breuk met de lijn van haar voorganger Mark Rutte, die juist wel wilde dat Wilders bepaalde uitspraken uit het verleden terugnam. Voor Yesilgöz telt alleen ‘hoe je er nú in zit’. Ook Omtzigt wilde deze week niet alvast ‘een lijstje’ maken van zaken waarvoor Wilders openlijk sorry zou moeten zeggen.
Het is tekenend voor de houding van VVD en NSC. Hun bezwaren tegen de PVV staan heus deels nog overeind, maar krijgen toch even minder nadruk dan hun weerzin tegen – opnieuw – een coalitie met partijen uit het midden of uit de progressief-linkse hoek, en alle moeizame compromissen die daar in de afgelopen jaren vaak uit voortkwamen.
Verbouwereerde linkse reacties
Het leidde deze week tot verbouwereerde reacties bij de partijleiders Timmermans (GL-PvdA), Jetten (D66) en Bontenbal (CDA). Zij waarschuwden de formerende partijen voor de impact die een radicaal-rechtse partij kan hebben op het landsbestuur. ‘De verzwakking van de democratie gaat meestal stapsgewijs, door stapje voor stapje de instituties uit te hollen die de democratische rechtsstaat overeind houden’, zei Bontenbal. ‘Dan denk ik aan uitspraken waarin rechters laf worden genoemd, het parlement nep en journalisten lakeien van de macht.’
Hypocriet, vonden Omtzigt en Yesilgöz dat. Het samenwerken met de PVV is niemand in de Kamer vreemd, verweten ze hun politieke rivalen. ‘Als links de bankenbelasting wil verhogen, dan bellen jullie Wilders voor steun’, zei Yesilgöz fel. ‘Vervolgens zeg ik: ‘Ik ga kijken of ik een centrumrechtse koers waar kan maken’, en dan ben ik degene die niet deugt. Houd op met die hypocrisie.’
Grondwet
Omtzigt bracht in herinnering dat D66 en CDA zelf deel uitmaakten van kabinetten die de grondrechten van burgers schonden, zoals tijdens de toeslagenaffaire. Ook wees hijGroenLinks en PvdA erop dat ze zich wel zorgen kunnen maken dat Wilders onderscheid maakt tussen Nederlanders en mensen met meerdere nationaliteiten, maar dat de PvdA zelf heeft meegewerkt aan een wet waardoor de Nederlandse nationaliteit mag worden afgepakt van personen die zijn veroordeeld voor terroristische misdrijven (mits ze een tweede nationaliteit hebben). ‘Dat wetsvoorstel is ingediend door een regering waar de heer Timmermans lid van was’, aldus Omtzigt.
Was dat een voorschot op de gesprekken die de partijen komende week met informateur Plasterk gaan voeren, over het respect voor de rechtstaat dat een toekomstig kabinet moet hebben? Omtzigt heeft wederom herhaald dat zijn partij onder geen beding zal meewerken aan voorstellen die indruisen tegen de Grondwet. ‘Maar natuurlijk kun je de Grondwet wel veranderen. Daarover kun je discussiëren.’
Wel benadrukte hij: ‘Zolang je de Grondwet niet veranderd hebt, houd je je aan de Grondwet zoals die er staat.’ Een zinsnede die begin februari zomaar terug zou kunnen komen in een toekomstig regeerakkoord van het nieuwe rechtse blok.
hij drong Omtzigt aan de kant, maar liet niets zien, tabe Flopke
Jongeren CDA zijn kritisch over leiderschap van Hoekstra
De jongerenorganisatie van het CDA, het CDJA, twijfelt aan het leiderschap van Wopke Hoekstra. In een interview met NRC zeggen voorzitter Klinkspoor en vicevoorzitter Groot dat Hoekstra het CDA-verhaal niet goed uitdraagt. Hij heeft een “consultantsimago” en daar zou hij van af moeten komen.
“Als we het over urgentie hebben, over vernieuwen, een verhaal vasthouden en consequent uitvoeren, dan ligt er bij Wopke ook nog wel een taak om het beter uit te gaan dragen”, zegt voorzitter Klinkspoor in het interview. “Ik hoor om me heen: het komt niet over, zoals hij het brengt.”
De twee bestuurders van het CDJA zeggen overigens niet dat Hoekstra nu moet opstappen. Dat is hij zelf overigens niet van plan, heeft hij laten weten in een reactie op het stevige verlies van zijn partij bij de Provinciale Statenverkiezingen.
Hoe dan ook, het CDA-bestuur vergadert morgenavond over het slechte verkiezingsresultaat.
Alle reacties op een rij: ‘Nieuwe leider lost probleem CDA niet op’
De regeringspartijen stevenen af op een fors verlies bij de Statenverkiezingen. Vooral bij het CDA hakken de forse minnen er flink in. ,,Dit is een enorme shock.”
Het veenweidegebied ten noorden van Amsterdam. Landsmeer vormt als het ware de grens tussen het stedelijke Amsterdam en het landelijke Noord-Holland.BEELD MICHIEL WIJNBERGH / ANP
Waar in Amsterdam massaal op GroenLinks werd gestemd, gingen net buiten de stadsgrens in Landsmeer de meeste stemmen naar BoerBurgerBeweging (BBB). Veel inwoners hebben begrip voor de boeren, al zijn sommige Landsmeerders sceptisch. ‘Hoe gaan ze al die zetels vullen?’Madelief van Dongen16 maart 2023, 17:15
Of Landsmeerders blij zijn met de verkiezingsuitslag in hun gemeente? Twee klanten bij vishandel Molenaar weten zeker van wel. “BBB is gewoon goed en eerlijk,” zegt er een (78), terwijl ze wijst naar een vissalade achter de glazen vitrine.
“Nou,” zegt de visboer. “We moeten het nog maar afwachten. De politiek ís niet eerlijk.”
Blijdschap aan de ene kant, terughoudendheid aan de andere: veel mensen in Landsmeer zijn donderdagmiddag wat gereserveerd over de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen een dag eerder. In de Noord-Hollandse gemeente – een paar kilometer van Amsterdam-Noord – werd BBB met 16procent van de stemmen woensdag de grootste.
Eendagsvlieg
“De dag na de verkiezingen is iedereen euforisch en dan is het weer 3,5 jaar huilen,” zegt Landsmeerder Ger Smit (53). “Het zijn zoveel mooie praatjes, maar ze doen nooit wat ze beloven.” Ook Loes (70) vraagt zich af wat er daadwerkelijk zal veranderen. “Ik denk dat het een tijdelijke explosie is,” zegt ze. Zelf heeft ze PvdA gestemd, zoals altijd. “De uitkomst laat zien dat er kennelijk van alles leeft onder de mensen, zoals ontevredenheid en wantrouwen. Maar ik vraag me af of BBB al die gewonnen zetels kan vullen met de juiste mensen.”
Ruim 14 procent van de stemmers in Landsmeer koos voor VVD en zo’n 11 procent stemde op PvdA. Het aandeel van FvD, dat in 2019 met maar liefst 18 procent de grootste werd in de gemeente (en daarmee de jarenlange VVD-hegemonie in de gemeente verbrak), daalde naar 3,1 procent.
Veel van die stemmers lijken dit jaar dus over te zijn gestapt naar de partij van Caroline van der Plas. “Ook met FvD zijn de verwachtingen niet waargemaakt,” zegt Ben (72), boodschappentas in de hand. “Het was een eendagsvlieg. Dat kan zo weer gebeuren.”
Grachtengordel
Mieke Hendriks (58) vindt de massale keuze voor BBB in Landsmeer meer dan logisch. “Normaal stemden we hier VVD,” zegt ze. “Maar ja, die Rutte, die kletst maar wat. Toen kregen we Baudet, die is gek geworden. BBB staat tenminste dicht bij de mensen. Ze gebruiken hun gezond verstand.”
Landsmeer vormt als het ware de grens tussen het stedelijke Amsterdam en het landelijke Noord-Holland. Binnen een kwartier sta je vanaf station Noord met bus 319 in het dorpscentrum, tegelijkertijd rijden de tractors hier nog door de straten. Bovendien zien veel Landsmeerders zichzelf als Amsterdammers, zegt Hendriks. “Maar wat ze daar in de grachtengordel willen, gaat voorbij aan wat we hier nodig hebben.” Dat denkt ook Ben. “Het is eigenlijk een soort wraak van de mensen,” zegt hij. “Na de toeslagenaffaire en de aardbevingen in Groningen neemt niemand in Den Haag verantwoordelijkheid.”
Opschudding
Hoewel de opkomst in Landsmeer met 64,8 procent aan de hoge kant was, leven de verkiezingen bij lang niet iedereen. Drie twintigers die staan te kletsen voor kapsalon Asilkan hebben niet gestemd – ze hebben niks met politiek, vertellen ze. “Maar ik snap het wel,” zegt er een. “Die stikstofplannen zijn echt niet leuk voor de boeren. Dat gevoel leeft hier.”
Dat denkt ook Stefan (24), die wacht op de bus naar Noord. Hij woont pas sinds een jaar in Landsmeer. “Hier heerst toch meer het plattelandsgevoel,” zegt hij. “Mensen hebben begrip voor de boeren.” Over de BBB-zege is hij tevreden. “Een beetje opschudding is goed. Het hoeft niet altijd allemaal hetzelfde te zijn.”
vertrouwen hebben geeft hoop, maar vind ik ook wel eng. Ik hoop niet dat ze denken dat ’t morgen veranderd is.’Marcia Nieuwenhuis16 maart 2023, 19:01
Caroline van der Plas: ‘Ik ben niet degene die zegt, ik wil premier worden. Daar zijn heel goede mensen voor.’BEELD KIKI GROOT/LUMEN
Het is al 3 uur ’s nachts als Caroline van der Plas thuiskomt van een historische verkiezingsavond. In de keuken praat ze nog even na met thuiswonende zoon Kyle (23). Zij nipt aan wat ze noemt ‘nog één wijntje’. “Ik kan nooit meteen slapen,” zegt ze een dag later. “Ik moet altijd even afkoelen. Alles processen in je hoofd.”
Tegen Kyle zegt ze: “Zo, nou staan we hier gewoon met z’n tweetjes in ons keukentje, na zo’n avond.” Ze kijken elkaar vragend aan: Wat is er gebeurd? Wat is dit? “In sommige dorpen hier in Overijssel heeft wel 50 tot 60 procent van de mensen op de BBB gestemd. In Tubbergen hebben we de absolute meerderheid.”
In haar huiskamer staan haar zoons op een groot fotoschilderij. Ook is er een altaartje voor haar man Jan Gruben, die in 2019 in korte tijd aan alvleesklierkanker stierf. Erop staat een grote zilveren schaal met daarop een foto en twee gedroogde rozen, nog uit zijn rouwkrans. Op de schouw staan twee foto’s, één van haar overleden broer Andrew en één van haar vader Wil, wijlen sportjournalist van het Deventer Dagblad. “Waar ik ook zit in de kamer, ik zie altijd Jan, mijn vader en Andrew. Echt jammer dat die dit niet mee kunnen maken, die hadden dit fantastisch gevonden.”
’s Ochtends keek u voor het stemmen nog even naar een foto van Jan, omdat hij er niet bij kon zijn. Hoe was dat om zoiets groots mee te maken zonder hem?
“Dat is wel emotioneel natuurlijk. Mijn moeder en mijn broer Ian hadden hetzelfde gevoel. Jan heeft dit niet mee kunnen maken, terwijl ik dit zo graag met hem had beleefd. Ik had Jan in de armen willen vliegen. Dat gevoel, dat is ook waarom ik mijn familie zo graag bij me wilde hebben.”
Op de verkiezingsavond riep u een aantal keer: mijn zoons, mijn moeder, mijn broer, waar zijn ze?
“Ja, anders sta ik daar alleen hè. Als Jan er nog was geweest, had ik daar met mijn man gestaan. Ik wil het delen. Ik vind het belangrijk om mijn familie erbij te hebben, omdat die ook alles hebben meegemaakt. Het hele ziekteproces van Jan, het overlijden van Jan, de opkomst van BBB, dat ik in Den Haag zit, en nu dit.”
Hoe staat de BBB er over pak ’m beet een jaar voor?
“Oh gut, dat vind ik echt heel moeilijk om te zeggen. Wij zullen de BBB blijven die we altijd zijn geweest. We gaan niet anders doen. Maar waar staan we? Ik denk dat er volgend jaar Tweede Kamerverkiezingen zijn geweest.”
Want het kabinet valt vroegtijdig?
“Ja, ik denk dat ze het eind van het jaar sowieso niet halen. Misschien de zomer nog niet eens. En dan zitten we ook in Europa hè, daar zijn we ook mee bezig. Dus het wordt flink aanpoten voor ons.”
Is het mogelijk dat u de nieuwe premier wordt?
“Dat kan, maar ik heb altijd gezegd: ik ben niet degene die zegt, ik wil premier worden. Daar zijn heel goede mensen voor. Ik vind de rol die ik nu heb in de Tweede Kamer en in de coalitie fijn. Gewoon altijd scherp blijven. Dat mis ik bij de coalitie. CDA, VVD, D66 en de ChristenUnie moeten het kabinet controleren, maar die komen overal mee weg.”
Ziet u op tegen de volgende fase als partijleider?
“Nee, als ik kijk met wie we zijn, hoe hecht iedereen in de provincies is, dan vrees ik dat niet. Natuurlijk, nu hebben we onze algemene ledenvergadering nog in een relatief kleine zaal. Straks moet je misschien wel een theater gaan afhuren voor een congres. Dus dat wordt allemaal anders, maar wij worden zelf niet anders.”
Hoe bijzonder is deze uitslag?
“Dat zoveel mensen hoop en vertrouwen hebben in zo’n kleine partij… We hadden tot gisteren eigenlijk nog niks. Ja, één zetel in de Tweede Kamer. En als ik het op mezelf betrek: mensen zeggen, jij geeft ons weer hoop. Dat vind ik ook wel eng. En dan bedoel ik niet dat ik denk dat me dat niet gaat lukken. Ik hoop alleen niet dat mensen denken dat het morgen veranderd is. Mensen moeten weten dat wij er gewoon keihard voor zullen strijden dat de burger weer op één komt te staan.”
BBB moet straks gaan onderhandelen…
“Ik denk dat het wel goed komt. Ik ben benieuwd welke partijen open staan voor samenwerking met ons. Het wordt aan ons gevraagd maar het is de vraag wat andere partijen vinden en willen. Er zijn natuurlijk obvious partijen waar je niet gauw mee tot een vergelijk komt, maar dat wil niet zeggen dat je niet met ze moet praten. Dus dat gaan we ook gewoon doen. We gaan gewoon aan de bak.”
/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/04/web-2204binwilders.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113600700-153dc4.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109989100-7c3008.jpg)
@annoz weblog 