Albert Speer jr.”Hitler war für uns ein netter Onkel”

20. Mai 2010, 15:30 Uhr

Immer nach seinem Vater gefragt zu werden, nervt Albert Speer junior. Immerhin ist er selbst Stadtplaner. Trotzdem spricht er nicht nur über Architektur.

 

Interview: Gerhard Matzig

Frankfurt, Hedderichstraße: In einer alten Fabrik entsteht die Welt von morgen. Gewissermaßen, denn das Stadtplanungsbüro Albert Speer & Partner betreut hier die Masterpläne für Städte auf allen Kontinenten. Albert Speer, 75 Jahre alt, zeigt dem Besucher das Büro, in dem etwa 120 Mitarbeiter arbeiten. Er ist bequem angezogen. Eine Bronzeplastik zeigt einen Löwen (sein Sternzeichen) mit Flügeln und Rollschuhen. Speer ist immer unterwegs in die Zukunft der Städte. Heute nimmt er sich ausnahmsweise Zeit für eine Reise in die Vergangenheit.

Albert Speer junior: Mit 75 Jahren entwirft er noch komplette Städte.(Foto: Foto: dpa)

SZ: Herr Speer, als einer der einflussreichsten Stadtplaner sind Sie in einer Epoche, da erstmals mehr Menschen in Städten als auf dem Land leben, ein gefragter Gesprächspartner. Was aber an den vielen Interviews mit Ihnen auffällt: Sie sprechen nie über Ihren Vater, über Hitlers Architekten. Warum?

Albert Speer: Immer werde ich nach meinem Vater gefragt, das nervt. Und außerdem habe ich mein ganzes Leben lang versucht, mich von meinem Vater abzugrenzen, mich zu distanzieren. Journalisten fällt es schwer, das zu respektieren. Ich beantworte deshalb nie persönliche Fragen in Interviews. Fast nie. Und ganz bestimmt nicht gern.

SZ: Jetzt bringen Sie mich ganz schön in Verlegenheit, ich wollte außer über Ihren Vater auch noch über Ihr Stottern sprechen. Sie waren sogar, wenn ich das so formulieren darf, ein richtiger Schulversager.

Speer: Das stimmt. Ich hatte riesige Probleme in der Schule. Wir haben ja auf dem Obersalzberg gelebt damals…

SZ: …also dort, wo Hitler rund um sein Feriendomizil, den Berghof, Häuser für die Familien seiner wichtigsten NS-Gefährten errichten hat lassen…

Speer: … genau, und von dort bis zur Dorfvolksschule in Berchtesgaden war ich eine Stunde lang unterwegs. Eine Stunde hin, eine Stunde zurück. Zwei Stunden Fußmarsch über Berg und Tal, jeden Tag. Und ich war ein ziemlich krankes Kind, fehlte oft in der Schule. Außerdem war mir die Schule verhasst. Schule: Das war einfach furchtbar.

SZ: Warum?

Speer: Vielleicht, weil ich mir nicht gern sagen lasse, was ich tun soll.

SZ: Sie sind nicht begeisterungsfähig für autoritäre Systeme, interessant. Gestottert haben Sie damals aber noch nicht.

Speer: Nein, das kam erst später.

SZ: Wann denn?

Speer: Nach dem Krieg, als mein Vater im Nürnberger Kriegsverbrecherprozess zu 20 Jahren Haft verurteilt und nach Spandau gebracht wurde. Das war im Oktober 1946. Wir waren sechs Kinder, ich war der älteste Sohn, damals war ich gerade mal zwölf Jahre alt. Plötzlich hatte ich keinen Vater mehr. Oder richtiger: einen im Gefängnis. Es herrschte Chaos in Deutschland. Wir zogen um nach Heidelberg zu den Großeltern, dort hatte ich noch mehr Probleme im Unterricht, ich begann entsetzlich zu stottern – und dann war Schluss. Ich verließ die Schule und wurde Schreiner.

SZ: Sie sind Schreiner?

Speer: Ich habe jedenfalls das Handwerk erlernt. Den Gesellenbrief habe ich noch.

SZ: Aber Sie haben doch in München Architektur studiert? Sie sind sogar der dritte Albert Speer, nach Vater und Großvater, der als Architekt arbeitet. Eine Albert-Speer-Dynastie des Bauens.

Speer: Irgendwann wollte ich dann doch das Abitur nachholen. Ich habe die Abendschule besucht – eine elende Paukerei.

SZ: Und, Entschuldigung, das Stottern?

Speer: Gestottert habe ich damals sehr heftig. Meine letzte Prüfung war mündlich, Französisch. Eine Katastrophe. Gnadenhalber hat man mich bestehen lassen.

SZ: Wie haben Sie denn dieses Leiden überwunden? Immerhin arbeiten Sie in einem Beruf, in dem es vor allem ums Reden geht. Sie halten Vorträge, leiten Diskussionen und werden interviewt.Speer: Eigentlich dachte ich, dass man in der Architektur vor allem viel zeichnet. Heute bin ich aber stolz darauf, dass ich mein Geld auf eine Weise verdiene, die mich früher nur geängstigt hat: mit Sprache. Um das Stottern zu überwinden, musste ich genau das tun, was ich so hasste: reden, reden, reden. Ich war im Studium sogar mal dritter Vorsitzender beim AStA, beim Allgemeinen Studierendenausschuss. Das hat mich zwar auch politisch interessiert, aber ich wollte mich auch ganz vorsätzlich Gesprächssituationen aussetzen. Und später, schon im Beruf, reiste ich einmal in die USA, nach Philadelphia. Die hatten ein faszinierendes Städtebau-Konzept. Also schlug ich dem Amerika-Haus in Frankfurt vor, über dieses Konzept zu informieren. Es gab da einen Film dazu. Man sagte, okay, machen wir – aber Sie müssen einen Vortrag dazu halten. Ein Albtraum. Ich konnte nächtelang nicht schlafen. Aber ich sagte zu. Unfassbar. Doch das ist mein Motto: Das Leben ist Risiko. Die Folge: In ganz Deutschland wurde der Film gezeigt, in den Amerika-Häusern großer Städte. Ich befand mich plötzlich auf Vortragsreise, es wurde eine Tournee daraus.

SZ: Du lieber Himmel, ein Vortragskünstler unterwegs – als Stotterer!

Speer: So habe ich es überwunden. Man darf Probleme nicht umgehen, man muss sich richtig reinsetzen. Aber es ist bis heute so, dass ich mir meiner Sprache nie ganz sicher bin. Gottlob gibt es viele kluge Aufsätze über den Zusammenhang von Stottern und Intelligenz…(lacht).

SZ: Ihr Versagen in der Schule – war das für den Vater, der extrem ehrgeizig war, ein Problem?

Speer: Nein, der war ja im Gefängnis und hat das gar nicht richtig mitbekommen. Und vorher interessierte er sich vor allem für seine Baustellen.

SZ: Ihr Vater war allerdings nicht nur Architekt, sondern auch Rüstungsminister und Machthaber in einem Unrechtsstaat. Wie sehen Sie ihren Vater in der Rückschau? Verachtung? Verehrung?

Speer: Kann man den eigenen Vater verachten? Und Verehrung? Nein. Aber er war ein guter Architekt. Jedenfalls bis 1938. Viel moderner, als man heute denkt. Seine Pläne, selbst die für Berlin, beziehen sich zum Teil auf Corbusier-Theorien.

SZ: Aufmarschplätze, Monumentalbauten, Lichtdome – und Corbusier? Ist das Ihr Ernst?

Speer: Modernität ist doch was anderes als Flachdächer und der Verzicht auf Fenstersprossen. Auch Schinkel war ein moderner Architekt.

SZ: Aber die Pläne für Germania, die von Ihrem Vater stammen, sind schon etwas anderes als ein Beitrag zum Neoklassizismus, nicht wahr?

Speer: Natürlich. Das war eine reine Katastrophe. Unmenschlich. Darüber müssen wir gar nicht sprechen. Aber es war auch mehr Hitler als Speer.

SZ: Auf dem Obersalzberg haben Sie Hitler oft zu Gesicht bekommen. Wie haben Sie ihn erlebt?

Speer: Aus der Kinderperspektive: ein netter Onkel. Mein Vater ließ uns sehr streng erziehen. Zu Hitler gerufen zu werden war dagegen fast schon ein fröhliches Ereignis. Ich durfte mit den Hunden spielen, bekam Süßigkeiten. So etwas.

SZ: Aber trotzdem haben Sie dort in der Alpenfestung in einem Terrorstaat en miniature gelebt.

Speer: Das war uns doch gar nicht bewusst. Ich war sieben, acht Jahre alt.

SZ: Und später?

Speer: Das Thema war lange tabu nach dem Krieg. Meine Herkunft spielte in der Schule und an der Uni keine Rolle.

SZ: Es hat nie jemand zu Ihnen gesagt, dass Sie der Sohn eines Kriegsverbrechers sind? Albert Speer junior – das ist ja fast so dramatisch wie Adolf Hitler junior. Ihr Bruder Arnold wurde sogar auf den Namen Adolf getauft. Das wurde erst später geändert. Sie müssen doch unter Ihrem Namen gelitten haben.

Speer: Selten.

SZ: Und umgekehrt? Haben Sie vielleicht sogar profitiert davon?

Speer: Garantiert nicht. Aber sicher war es wichtig für mich, dass ich mich immer von diesem Vater emanzipieren wollte, ja musste. In jeder Form. Zum Beispiel die Sache mit der Unterschrift. Mein Vater hatte eine prägnante Unterschrift, mit sehr spitzem, großen A. Meine Unterschrift ist das bewusste Gegenstück. Auch mein Beruf ist der Gegenentwurf zu seinem. Er war Architekt, ich bin Stadtplaner. Er hat sich für Ästhetik interessiert, für mich ist die Komplexität der Stadt als politisches und ökonomisches Gemeinwesen viel bedeutsamer.

SZ: Es gibt ein kaum bekanntes Werk von Albert Speer junior: Ihr Ferienhaus am Riegsee im Voralpenland. Es ist extrem klein, schlicht, aus Holz und sieht fast japanisch aus. Ein Gegenentwurf?

Speer: Nein, das stimmt nicht. Das Grundstück direkt am See war ein Glücksfall für mich. In den sechziger Jahren konnte ich es kaufen. Vom Geld für meinen ersten gewonnenen Wettbewerb. Ich habe ja immer Regatten gerudert. Am Riegsee liegt heute noch mein Boot, wann immer ich kann, rudere ich über den See. Das Rudern ist ein wundervoller, ein intelligenter Sport. Und das Haus musste so klein sein, weil auch der Vorgängerbau so klein war. Außerdem hat mich die Holzarchitektur Japans interessiert. Immer schon haben mich fremde Kulturen fasziniert. Das hat mit meinem Vater aber nicht viel zu tun.

SZ: Wie fand er Ihr erstes Werk?

Speer: Er hat es jahrelang nicht einmal betreten wollen. Er hielt es für Geldverschwendung: ein Haus am See.

SZ: Erstaunlich ist es ja schon, dieses winzige Haus, keine achtzig Quadratmeter groß – und jetzt planen Sie gewaltige Megacitys für Millionen von Einwohnern. Haben Sie keine Angst vor zu viel Größe, vor dem Gigantismus, der riesigen Vorhaben nun mal innewohnt?

Speer: Größe ist relativ. Wissen Sie, meine erste Wohnung in Frankfurt war winzig. Eineinhalb Zimmer. Dann hatte ich wieder unerwartetes Glück: Ein Freund zog aus seiner herrlichen 220-Quadratmeter-Altbauwohnung aus, ich zog ein. Ich kaufte nur ein Möbelstück, mein erstes: natürlich einen Eames-Chair. Den stellte ich an das eine Ende der Wohnung und schaute von dort quer durch alle Räume bis zum anderen Ende der Wohnung. Und dabei hatte ich noch eine Pfeife im Mund. Es war grandios. Und natürlich eine Inszenierung. Das Geld für die Wohnung hatte ich eigentlich gar nicht. Aber wie schon gesagt: Das Leben ist Risiko.

SZ: Erst bauen Menschen Räume, dann bauen Räume Menschen, heißt es. Haben Sie sich verändert in der großen Wohnung?

Speer: Bis heute glaube ich, dass die Großzügigkeit dieser Wohnung etwas mit meinen Planungen zu tun hat. Das hat mich geprägt. Ich pinnte die Pläne immer an die Wand – und nahm Abstand. Aus großer Distanz betrachtet müssen Pläne vor allem eines sein: klar, lesbar, eindeutig. Sonst sieht man nichts. Diese Eindeutigkeit meiner Stadtplanungen – irgendetwas hat sie mit der Wohnung in Frankfurt zu tun.

SZ: Sie meinen wirklich, wenn AS&P heute Pläne für Shanghai oder Kairoentwickelt: Dann ist da auch immer irgendwo eine Altbauwohnung im Frankfurter Westend im Hintergrund?

Speer: Irgendwo, wer weiß. Das Gegenteil kann man schlecht beweisen.

SZ: Städte entwirft man aus Titanensicht. Man beugt sich über den Plan und sagt zum Beispiel: Hier kommt ein Haus hin, da eine Straße, das da wird ein See, dort bauen wir ein Krankenhaus . . . Sind wir da nicht wieder bei der Größe, vielleicht auch beim Vater?

Speer: Im Gegenteil. Stadtplanung zielt nicht aufs Große, sondern auf das Komplexe. Und nicht auf das Autoritäre, sondern auf das Integrale. Städte sind demokratischer Natur.

SZ: In Europa. Aber gilt das auch für die Planungen von AS&P in China oder Libyen?

Speer: Totale Kontrolle kann es in wirklich großen Städten nicht geben. So etwas wie Germania als Idee: Das ist nirgendwo mehr realisierbar, auch nicht in autoritären Regimes.

http://tpc.googlesyndication.com/safeframe/1-0-10/html/container.html

SZ: Als Albert Speer für nichtdemokratische Länder zu arbeiten: kein Problem?

Speer: Wir helfen, das Umfeld von Menschen zu verbessern. Politik machen wir nicht. Die Unterscheidung von Demokratien und Nichtdemokratien berührt auch nicht das Grundproblem der heutigen Stadtplanung. Man muss vielmehr unterscheiden zwischen der europäischen Stadt – hier leben wir zu neunzig Prozent in ausgereiften Städten, der Prozess der Verstädterung ist abgeschlossen. In Indien, China oder Afrika ist der Prozess erst am Anfang. Weltweit ziehen in den nächsten Jahren Millionen von Menschen vom Land in die Städte. Hier helfen wir, für diese Menschen bessere Lebensbedingungen zu schaffen.

SZ: Was sind die großen Probleme der Stadt der Zukunft?

Speer: Städte müssen nachhaltig sein und über kurze Wege verfügen. Weniger Mobilität bedeutet weniger Emissionen. Die Nutzungsmischung ist wichtig, es geht um die Einpassung in die Landschaft. In Europa wird es um die Konzentration gehen, einige Städte werden wachsen, teilweise ins Riesenhafte, mit allen Problemen, die das mit sich bringt. Andere Städte werden schrumpfen, auch mit allen Problemen, die das mit sich bringt. Dann die Überalterung der Gesellschaft, das Ressourcenproblem…

SZ: Viel Arbeit für einen Stadtplaner.

Speer: So ist es.

SZ: Zurzeit ist viel die Rede von Öko-Städten, wie zum Beispiel von Masdar City. Das soll, nach den Plänen von Norman Foster, eine CO2-neutrale Wissenschaftsstadt in Abu Dhabi werden. Das hört sich visionär an.

Speer: Na ja.

SZ: Bitte?

Speer: Sagen wir: Es hört sich auch nach Image an. In China hat man ebenfalls beschlossen, dass jede neue Stadtplanung einen grünen Stempel benötigt, um realisiert zu werden. Damit auch genug Grün geplant wird. Und was hat man gemacht? Erst hat man die Landschaft planiert, dann die Stadt draufgestellt und dann die Hügel, die man vorher eingeebnet hat, wieder aufgeschüttet. Nachhaltigkeit ist etwas anderes. Masdar ist durchaus nützlich als Experiment, aber bei Investitionskosten von 400.000 Dollar pro Einwohner wird das Projekt kaum vorbildlich für andere Städte sein können.

SZ: Sind Städte nicht vor allem dann nachhaltig, wenn sie geliebt werden? Wenn sie also schön sind? Aber die Schönheit scheint in der zeitgenössischen Stadtplanung gar keine Rolle zu spielen.

Speer: Stimmt, da wird manches vernachlässigt. Aber trotzdem bauen wir Städte, die auch formal von hoher Qualität sind. Außerdem muss man Zeit haben als Stadtplaner. Städte müssen sich entwickeln. Ich fürchte, man hat immer weniger Geduld mit den Städten.

SZ: Sind Sie daran ganz schuldlos? Auf der Homepage von AS&P wird einem außer Architektur, Stadtplanung und Verkehrsberatung auch das Produkt “Mega Events” angeboten. Die Eventisierung der Städte ist das Gebot der Stunde. Die Stadt München erhofft sich mit Ihrer Hilfe die Olympischen Winterspiele 2018. Auch die Expo in Shanghai, die soeben eröffnet wird, stammt in gewisser Weise von Ihnen. Braucht man Spektakel?

Speer: Städte entwickeln sich am besten, wenn die bürokratischen Hemmnisse überwindbar werden. Wenn alle an einem Strang ziehen und Energien freigesetzt werden. Die Events beschleunigen Prozesse und politische Entscheidungen.

SZ: Aber sie haben auch etwas mit Menschenmassen zu tun. Sind die Stadien und Expo-Areale nicht auch moderne Monumentalbauten, die der totalen Emotionalisierung dienen? Die Kritik spricht von einer “freizeitfanatisierten Gesellschaft”.

Speer: Das ist viel zu hoch gegriffen. Die Leute strömen auch in Theater und Museen – ohne einem Diktator zu folgen. Und wenn Sie König Fußball für einen Anschlag auf die Demokratie halten…, aber es stimmt, die Städte stehen in einer Konkurrenz, im Wettbewerb, sie müssen attraktiv sein. Doch das galt auch schon für die Städte der Renaissance, denen wir Bildung und Kultur verdanken.

SZ: Es gibt das Gerücht, Sie hätten sich Ihren ersten großen Auftrag, die Masterplanung für 40 libysche Städte in der Zeit noch vor Gaddafi, sagen wir: trickreich gesichert. Was war der Trick?

Speer: Ich habe mein Büro, das damals aus anderthalb Mitarbeitern bestand, in ein Potemkinsches Dorf verwandelt. Wir kamen auf Umwegen ins Gespräch für das Projekt, da wollten uns die Libyer in Frankfurt besuchen, um sich das Büro anzusehen. Ob es auch groß und professionell genug ist. Was haben wir gemacht? Die große Wohnung wurde zum Büro umgebaut, ich selbst zog mit meiner Habe ins Schlafzimmer. Einen Tisch bespannten wir mit grünem Filz und nannten ihn “Konferenztisch”, in der Kammer musste eine Freundin laut Schreibmaschine schreiben, wir ließen die Telefone unentwegt klingeln – und alle meine Freunde steckten in weißen Kitteln und beugten sich über imaginäre Planungen. Wir spielten “großes Büro”. Und erhielten den Auftrag.

SZ: Es war eine Frage der Größe?

Speer: Es war eine Frage der Größe. In mancher Hinsicht.

Prof. Albert Speer wurde 1934 als Sohn des gleichnamigen, später zu 20 Jahren Haft verurteilten NS-Architekten und Rüstungsministers geboren. Nach einer Schreinerlehre und dem Studium der Architektur an der Technischen Hochschule in München wurde er Stadtplaner. 1964 gründete er sein eigenes Büro. Seit 1970ist er Mitglied der Deutschen Akademie für Städtebau- und Landesplanung. 2003erhielt er die Goethe-Plakette der Stadt Frankfurt. Er lebt mit der Schauspielerin Ingmar Zeisberg in Frankfurt.

Advertisements

Dit dispuutshuis maakt met hun gezuip, gebral en geneuk hun buren knettergek

 

Al jaren krijgt de gemeente klachten van omwonenden

De buren van het Amsterdamse dispuutshuis Beaufort worden knettergek van de overlast van brallende ballen. De ‘Beaufers’ schreeuwen ‘kanker, kanker’ en zijn niet zelden dronken. ‘Het was ver-schrik-ke-lijk.’

 

Door: Tjerk Gualthérie Van Weezel 13 september 2017

Vanaf de binnenplaats achter hun huis galmt het dispuutlied van Beaufort de keuken binnen van Gaia en Roé Cerpac. Zodra het lied ten einde is, lopen de Cerpacs naar de voorkamer en kijken door het open raam naar beneden. ‘Nog een paar tellen en dan komen ze het huis uit.’ Daar stuift inderdaad een groepje studenten in jasje-dasje de Kloveniersburgwal op. Ze zingen, al is schreeuwen misschien een beter woord: ‘Oh wat is het toch fijn om een Beaufer te zijn!’

Van de week stonden ze in de kelder te barbecueën

Natuurlijk hadden de Cerpacs rekening gehouden met enig lawaai toen ze tien jaar geleden in het hart van de Amsterdamse binnenstad een bescheiden appartement kochten. Gaia is zelf opgegroeid in het centrum en kent de geluiden van kroegen die uitgaan, toeristen, en lallende vrijgezellenfeestjes. ‘Die buzz hoort erbij, dat vinden we juist leuk.’ Maar wat zij de afgelopen jaren hebben meegemaakt met de jongens van ‘Doorluchtig Dispuutsgezelschap’ Beaufort, beschrijven de Cerpacs inmiddels consequent als ‘terreur’.

Aanvankelijk ging het nog wel. ‘Toen was het pand ook nog niet van hen.’ Maar nadat een stichting van ouders en oud-leden het statige grachtenpand in 2009 voor 1,2 miljoen euro kocht en het aantal kamers uitbreidde van tien tot dertien, is het volgens de Cerpacs snel erger geworden. ‘Vooral ‘s nachts als ze dronken zijn kunnen ze ineens gaan zingen, schreeuwen of heel hard lachen. Dat galmt dan via de binnenplaats bij ons binnen. Van de week stonden ze in de kelder te barbecueën omdat het buiten regende: enorme stank, en levensgevaarlijk.’

Het Beauforthuis is wel het meest vervelende en intens overlastgevende geval

Woordvoerder van de bestuurscommissie Centrum

In totaal zijn er in de Amsterdamse binnenstad zo’n vijftien studentenhuizen waar omwonenden met enige regelmaat over klagen, zegt de woordvoerder van de bestuurscommissie Centrum. Op één na allemaal dispuuthuizen van het Amsterdams Studentencorps. ‘Maar het Beauforthuis is wel het meest vervelende en intens overlastgevende geval.’

Al jaren krijgt de gemeente klachten van omwonenden. Veel macht om in te grijpen heeft de gemeente niet. Ja, de politie kan boetes uitdelen en de geluidsinstallatie in beslag nemen als er ‘s nachts te harde muziek wordt gedraaid. Dat is ook allemaal gebeurd de afgelopen jaren. ‘Maar schreeuwen in je eigen huis, is moeilijk aan te pakken.’

De Cerpacs zijn inmiddels bijna even gefrustreerd over het gebrek aan daadkracht van de instanties als over de overlast zelf. Maar de woordvoerder benadrukt dat de zaak op het stadhuis juist zeer serieus wordt genomen. Zo heeft een zwaargewicht binnen de ambtenarij, die met de ‘Treiteraanpak’ in andere delen van de stad zijn sporen heeft verdiend, het dossier op zich genomen. ‘En er is begin deze zomer een nieuwe Wet Woonoverlast aangenomen, die ons meer wapens in handen geeft om burengerucht aan te pakken. We werken nu aan plannen om te kijken hoe die ook voor studentenhuizen is te gebruiken.’

Ze zetten de muziek zo hard dat ze hem buiten kunnen horen

Ontgroenen

Op de Kloveniersburgwal zijn de zingende studenten inmiddels uit het zicht verdwenen. ‘De feestjes en de jaarlijks terugkerende rituelen als de disputen hun nieuwe leden selecteren en ontgroeningen zijn het meest zichtbaar, maar inderdaad niet het grootste probleem’, vertelt Gaia. ‘Het ergst is het geluid dat ze op onvoorspelbare momenten produceren en dat via de binnenplaats of door de muren vaak keihard doorklinkt.’

Dat de Cerpacs lang niet de enigen zijn die afgelopen jaren klaagden over het huis, blijkt uit mails die andere Beaufortburen naar de gemeente stuurden. ‘Regelmatig harde muziek op een verkeerd tijdstip’, schrijft een buurman. Een andere: ‘Ze slepen meubilair naar buiten en zetten de muziek dan zo hard dat ze hem buiten kunnen horen, en daarmee de buren ook.’ Een buurman stuurde foto’s door van een indrukwekkende stapel bierfusten die door een vrachtwagen van Heineken voor de deur wordt afgeleverd. ‘En dat allemaal zonder horecavergunning.’

Kotsgeluiden

Beaufort aan de Kloveniersburgwal in Amsterdam. © Marcel Wogram

‘Het was ver-schrik-ke-lijk’, verzucht ook Roos, die om privacyredenen niet met haar achternaam in de krant wil. Vorig jaar verhuisde ze naar Amsterdam Noord om aan de geluiden van de Beaufers te ontvluchten. ‘Ze zijn gewoon heel vaak dronken en dan beginnen ze ineens midden in de nacht te schreeuwen: ‘Kanker, kanker.’ Of je hoorde heel harde kotsgeluiden. Er was ook een tijd een jongen die er plezier in had om de meisjes die hij meenam heel hard te neuken met zijn raam open. Dat was net alsof ze naast ons in bed lagen.’

Toen zij in verwachting raakte maakte de woede een kant in haar los die ze nog niet kende. ‘Ik ben op een slecht moment met een enorme buik bij hen naar binnen gelopen en heb gezegd dat ik hun huis in de fik zou steken als ik tijdens de kraamperiode ook maar één piep van ze zou horen.’ Het had effect, voor zes weken.

Ze houden echt veel meer rekening met de buren dan in mijn tijd

Rick Roerink

Dat is bijna twee jaar geleden, zegt oud-notaris Ernst Faber die als onafhankelijk bestuurslid in de stichting zit die het Beauforthuis beheert. ‘Maar inmiddels is de situatie echt anders.’ Samen met medebestuurder Rick Roerink, die een paar jaar geleden nog zelf in het huis woonde, is Faber de afgelopen jaren intensief bezig geweest met de klachten. In de eerste plaats door het huis zelf aan te pakken. Er is in overleg met de buren en de gemeente voor ruim 20 duizend euro aan maatregelen getroffen. ‘De zolderverdieping is geïsoleerd, er zijn geluidswerende dakramen, en we hebben een voorzetwand van 20 centimeter dik laten plaatsen in de woonkamer.’ Ook het gedrag van de huisbewoners is de laatste jaren verbeterd, zegt Roerink. ‘Ze houden echt veel meer rekening met de buren dan in mijn tijd.’

Wie zich blijft misdragen wordt ook aangepakt, verzekeren de bestuurders. De jongen die zo graag hard neukte kan daar volgens hen over meepraten. ‘Hij heeft daarvoor een boete gekregen, en is verplaatst naar een kamer waar hij minder overlast kan veroorzaken.’

Dichttimmeren

Ik heb de jongens gezegd dat ze met vuur spelen

Ernst Faber

Er staat ook wel iets op het spel, zegt Faber. ‘De burgemeester kan bij aanhoudende ernstige overlast uiteindelijk besluiten om een woning een tijdlang dicht te timmeren.’ Dan heeft de stichting een financieel probleem, want de hypotheek van 6,5 ton moet wel worden betaald. Faber: ‘Ik heb de jongens gezegd dat ze met vuur spelen.’

Faber en Roerink hadden het idee dat zij samen met de gemeente en de buren goed op weg waren richting een definitieve oplossing. Voor de zomer is er onder leiding van de anti-treiter-ambtenaar een contract opgesteld waarin nauwkeurig is vastgelegd hoe de huisbewoners zich moeten gedragen. Hoeveel feestjes (eens per maand tot 2 uur en twee keer per jaar tot 3 uur), en hoeveel decibel geluid overlast is. Er staan ook sancties in voor huisbewoners die zich daaraan niet houden, tot aan royement als dispuutslid aan toe. Faber: ‘Wat het bestuur betreft mag het Beauforthuis met zo’n contract echt een voorbeeldcase zijn voor de andere dispuutshuizen.’

We zijn ooit verliefd geworden op dit appartement, het maakt onderdeel uit van ons gezin

Maar bij Gaia en Roé Cerpac is het enthousiasme over alle regels bepaald minder groot. Er staan dingen in, waarvan hun haren recht overeind gaan staan, dat de decibellen met de ramen dicht gemeten moeten worden. Gaia: ‘Dan zeggen ze, nou dat is dan een punt waar we nog over moeten onderhandelen. Maar dat is ononderhandelbaar.’ Vaak krijgen de Cerpacs de vraag, waarom ze niet gewoon verhuizen. Die suggestie voelt als een belediging. ‘We zijn ooit verliefd geworden op dit appartement. Het maakt onderdeel uit van ons gezin. Dat opgeven omdat de mensen zich naast ons als idioten gedragen, zou onverteerbaar zijn.’

Steden proberen hinder te beperken

Waar studentenleven is, is overlast. Amsterdam is lang niet de enige stad waar het stadsbestuur zoekt naar maatregelen om hinder binnen de perken te houden. In Amsterdam, Utrecht, Nijmegen, Leiden, Delft en Enschede is beleid ingevoerd of in voorbereiding om de ‘verkamering’ aan te pakken. Het wordt zo moeilijker om huizen en appartementen vol te bouwen met kamertjes en te verhuren aan studenten.

Groningen, de stad waar ongeveer eenzesde van de inwoners student is, heeft al in 2015 het beleid ingevoerd dat er per straat maar 15 procent van de huizen studentenbewoning mag zijn. In Nijmegen heeft de gemeenteraad afgelopen zomer besloten om ook ‘toezichthouders’ in te zetten om overlast aan te pakken. Zij moeten ‘s avonds en ‘s nachts gaan patrouilleren in wijken met veel studentenhuizen.

 

 

9/11: de wederopstanding van de politieke islam

Op dinsdag 11mber 2001 veranderde de wereld septe definitief. Velen dachten dat de aanval van 9/11 een voorbijgaand incident was. Weer anderen dachten dat de rust na de verwijdering van het Afghaanse Taliban/Al-Qa’ida-bewind zou terugkeren.

Weinigen waren het destijds eens met mij dat de wederopstanding van de politieke islam onherroepelijk op gang was gekomen. Het begon met de Iraanse revolutie in 1979. En in 2001 bereikte de revolutie de soennitische moslims.

In de media stelden de islamitische intellectuelen en vertegenwoordigers zich tot taak om de gemoederen te sussen: het is de schuld van Israël. De behandeling van Palestijnen door Israël is de oorzaak van de woede bij radicale moslims. En daarom wordt alleen Amerika, de belangrijkste bondgenoot van Israël, en niet Europa het doelwit van terroristische aanvallen. Het was misleidingspropaganda.

De wedergeboorte van de politieke islam

Iraanse GroenLinks-moslims vielen mij en later Ayaan Hirsi Ali aan. Een paar jaar na 9/11 schreven ze onder leiding van Kamerlid Farah Karimi een artikel tegen mij waarin ze beweerden dat er ook een goede politieke islam bestaat. Maar het hardnekkigste verweer luidde: ze zijn geen moslims. Ondanks alle druk en dreigementen hield ik vast aan mijn eigen analyse over de wedergeboorte van de politieke islam en vooral de gewelddadige gevolgen daarvan voor moslims en het Westen.

Het onvermogen van het Westen om het islamisme te begrijpen, werd perfect onder woorden gebracht door een Amerikaanse parlementaire commissie die de aanslagen van 11 september 2001 had onderzocht. Voor een deel is 9/11 het resultaat van ‘a failure of imagination’, aldus de commissie. Inderdaad, een gebrek aan verbeelding! Nu weten we langzamerhand hoe de gebeurtenissen zich voor de ogen van de Amerikaanse president George W. Bush hebben voltrokken.

Vage berichten uit de eerste helft van 2001

Michael Morell, een belangrijke CIA-medewerker destijds, en later plaatsvervangend hoofd van de CIA, werd belast met de President’s Daily Briefing(PDB). De nieuwe gekozen president wordt reeds voor zijn inauguratie dagelijks voorzien van een PDB. Morell vervulde deze functie ook na de inauguratie van president Bush. In zijn boek, The great war of our time. The CIA’s fight against terrorism, beschrijft hij de CIA-oorlog tegen het islamisme onder president Bush en president Barack Obama.

Een eerdere blog van Afshin Ellian: pas op de progressie van Europese jihadisten 

Vanaf april tot begin juli 2001 vertelden Al-Qa’ida leden aan elkaar dat de sjeik (bijnaam van Osama Bin Laden) binnenkort met heel goed nieuws zou komen. Het waren vage berichten. Maar op 18 april 2001 wist de CIA dat Bin Laden mondiale aanvallen voorbereidde. Waar en tegen wie was het niet met zekerheid te zeggen. Ze vonden dit zeer zorgwekkend in Langley.

Niemand was echt gealarmeerd

De meest besproken PDP was die van 6 augustus 2001, met de titel: ‘Bin Laden Determined to strike in US’. Dit stuk werd op verzoek van Morell geschreven voor de president. Ze spraken elkaar in de ranch van president in Texas. Na het lezen vroeg Bush aan Morell: ‘Is there any indication that this threat is aimed here at the United States?’

Zijn antwoord was dat ze geen specifieke informatie hadden over de vraag of Bin Laden op het Amerikaanse grondgebied een aanval wilde uitvoeren, maar Bin Laden wilde niets liever dan dat: ‘to bring the fight here to our shores’. Maar Morell behandelde dit niet als een hair on fire, iets dat om onmiddellijke actie vraagt. Ze gingen daarna het volgende thema te bespreken. Niemand was dus echt gealarmeerd over de aanval.

11 september 2001. De president en Morell zijn in de staat Florida. Morell gaat vroeg in de ochtend aan het werk om zich klaar te maken voor de briefing. Rond 07.55 gaat hij naar de president. Op het moment dat hij bij de president aankomt, vertrekt American Airlines Flight 11, een Boeing 767 met 92 passagiers, uit Boston.

Geobsedeerd door de Palestijnen

De president vraagt aan Morell: ‘Anything of interest this morning?’ Het belangrijkste thema van DPB van 11 september 2001 is de ontwikkeling rond de Palestijnse opstand tegen Israël. Het Westen is geobsedeerd door Palestijnen. Dit was de merkwaardige DPB van 9/11. In de briefing stond niks over het islamisme, over het islamitische terrorisme, of over Al-Qa’ida-Taliban.

Vanuit Washington belt Condoleezza Rice over een internationaal onderwerp dat niks met terrorisme had te maken. Rond 8.25 zijn ze klaar met de briefing. Terwijl zes minuten eerder een van crew-leden van vlucht 11 heeft gezegd dat zij het niet precies weten, maar toch denken dat hun vliegtuig is gekaapt. In dat vliegtuig zit Mohammed Atta, de leider van de 9/11-operatie.

Geen ongeluk, maar terrorisme

De president vertrekt met zijn gevolg naar de Emma E. Booker Elementary School in Sarasota. Bij aankomst worden ze gebeld over een mogelijke kaping of ongeluk met een vliegtuig. Rond 09.00 zien ze op CNN wat er gaande is. Geen ongeluk, maar terrorisme. Een medewerker loopt naar de president, terwijl hij een verhaal voorleest aan de kinderen. Hij fluistert in het oor van de president: ‘A second plane has hit the World Trade Center. America is under attack.’

Het verhaal duurt nog steeds voort.

Het duurt nog even, voordat Europa begrijpt dat niet alleen Amerika maar ook Europa under attack was.

9/11: de onherroepelijke wederopstanding van de politieke islam.

Telefoon, mail, zelfs wapens: bijna alles is te hacken, zegt Runa Sandvik, zelf voormalig hacker.

 

Zij leert journalisten zichzelf en hun bronnen te beschermen

Digitale sporen zijn gevaarlijker dan je denkt

Telefoon, mail, zelfs wapens: bijna alles is te hacken, zegt Runa Sandvik, zelf voormalig hacker. Ze werkt nu bij The New York Times, waar ze journalisten leert zichzelf en hun bronnen beter te beschermen.

 

Door: Tom Kreling Huib Modderkolk 8 september 2017, 23:10

Bellen, eindeloos bellen. Natuurlijk hadden de Washington Post-journalisten Carl Bernstein en Bob Woodward hun belangrijkste geheime bron, Deep Throat, in de parkeergarage, waar hij de journalisten brokjes informatie toestopte en ze richting gaf. Maar veel van hun Watergate-onthullingen – illegale acties tegen veronderstelde vijanden van toenmalig president Nixon, met medeweten en goedkeuring van de president – kwamen tot stand door de telefoon.

Mogelijke bronnen werden eindeloos opgebeld. Nummers van belangrijke personen werden nog gewoon opgezocht in het telefoonboek. Maar bij de val van Nixon speelde de telefoon nóg een grote rol. Alle presidentiële gesprekken bleken opgenomen, waaruit de bemoeienis van de president bij de illegale acties bleek en hij moest aftreden.

Journalisten Bob Woodward (links) en Carl Bernstein op de redactie van The Washington Post, april 1973. © GETTY

Hadden Bernstein en Woodward hun werk in 2017 zo gedaan, dan was er waarschijnlijk nooit een stuk in de krant gekomen. Want niemand had de journalisten zomaar aan de telefoon te woord gestaan. Een onbeveiligde telefoonlijn? Absurd. De journalisten hadden voor het benaderen van contacten nooit de gewone telefoonlijnen van The Washington Post kunnen gebruiken. Ze hadden de inlichtingendiensten net zo goed meteen kunnen vertellen met wie ze allemaal contact hadden.

Want zoals verslaggevers ooit hun werk deden, is tegenwoordig volstrekt onmogelijk. Technische mogelijkheden en bijbehorende kwetsbaarheden hebben het speelveld voor journalisten voorgoed veranderd.

Daarom heeft The New York Times sinds vorig jaar Runa Sandvik in dienst, een voormalig hacker en beveiligingsexpert. Deze kleine, tengere vrouw is verantwoordelijk voor de digitale beveiliging van de belangrijkste krant van de Verenigde Staten. Begin vorig jaar bestond haar functie nog niet, maar in de afgelopen anderhalf jaar is haar werk enorm belangrijk geworden. Cruciaal zelfs.

Zij leert verslaggevers hoe ze zich digitaal moeten wapenen. Ze helpt om de bronnen van The New York Times te beschermen. En ze maakt journalisten bewust van de gevaren. Een telefoongesprek is nooit zonder risico’s. In een gelekt document kunnen onzichtbare sporen zitten. Een smartphone is een goudmijn voor veiligheidsdiensten.

Sandvik ziet het in Washington, waar ‘een heksenjacht’ gaande lijkt op klokkenluiders, op bronnen van journalisten. Ze ziet hoe The New York Times zelf ook een doelwit is geworden en last heeft van serieuze hackaanvallen. En hoe verslaggevers onder vuur liggen.

Waar zit de kwetsbaarheid voor journalisten?

Een beetje basale kennis kan je helpen om je bronnen niet in gevaar te brengen

Runa Sandvik

‘Het proces van informatie verzamelen gaat zo snel, dat journalisten nauwelijks in staat zijn om de juiste voorzorgsmaatregelen te treffen. Wij vragen vaak: wie is er bereid om de gevangenis in te gaan om zijn bronnen te beschermen? Dan steekt iedereen meestal zijn hand op. Maar als we dan vragen welke voorzorgsmaatregelen ze moeten nemen om te garanderen dat het contact met een bron veilig verloopt, steekt niemand zijn hand op. Het is heel lastig voor journalisten om dat volledig te begrijpen. Het zijn geen computerexperts. Maar een beetje basale kennis kan je helpen om je bronnen niet in gevaar te brengen.’

Zijn journalisten naïef?

‘Dat denk ik niet. Ze maken zich er wel zorgen over, maar ik denk dat ze het niet altijd begrijpen. Journalisten moeten zich permanent realiseren dat leven in een digitale samenleving betekent dat praktisch elk contact met iemand anders een digitaal spoor achterlaat. Dus ook het benaderen van een nieuwe potentiële bron.’

Weten de journalisten dat ze naar u moeten komen?

‘Ja en nee. De eindredacteuren weten dat wel. Toch gaat het soms te snel of wordt het vergeten als mensen denken dat het onderwerp niet gevoelig is. En we hebben hier duizend verslaggevers. Maar we doen het beter dan toen ik kwam. Ik zeg altijd: ‘Ik bemoei me niet met de inhoud, ik wil alleen helpen om jouw doel te bereiken. Op een veilige manier.’

_{Lees verder onder de foto.}

‘Journalisten zijn zich sinds Donald Trump meer bewust geworden van hun kwetsbaarheid.’ © Jeroen de Bakker / de Volkskrant

Begrijpen ze dat?

‘Ja, ze zijn zich meer bewust van hun kwetsbaarheid en die van hun bronnen. Dat is ook door Donald Trump veranderd. Iedereen is doordrongen van het belang van betere bronbescherming.’

Wat heeft de krant gedaan om het voor bronnen veiliger te maken?

‘We hebben vorig jaar een tippagina gemaakt met allerlei mogelijkheden voor klokkenluiders om informatie vertrouwelijk naar de krant te sturen. Via Signal, SecureDrop, versleutelde mail. De bron kan zelf de veiligste methode kiezen.’

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen maken ook journalisten die zich bewust zijn van digitale gevaren fouten. Soms met ingrijpende gevolgen, zoals onlangs bij een publicatie van het Amerikaanse onlinetijdschrift The Intercept.

In juni brachten ze een verhaal over Russische pogingen om de Amerikaanse verkiezingen te hacken. Het was gebaseerd op een gelekt rapport van de inlichtingendienst NSA. Nog voor publicatie arresteerde de FBI een medewerker van de NSA op verdenking van lekken. Ze bekende direct.

Ook journalisten die zich bewust zijn van digitale gevaren maken fouten

Daarna maakte de FBI bekend hoe ze was gevonden. The Intercept had de NSA benaderd met het gelekte rapport, een papieren document, om te verifiëren of het echt was. De NSA vond vervolgens in de systemen terug dat het rapport door zes mensen was geprint. Daarna was het simpel. Uit internetgegevens bleek dat een van deze zes mensen al eens via een privéaccount gemaild had met The Intercept, omdat ze ergens naar op zoek was.

Later onthulden diverse websites dat er op het gelekte document kleine, gele, bijna onzichtbare inktpuntjes zaten, die een soort code vormden waarmee exact te achterhalen was waar en wanneer het geprint was. Een soort digitaal watermerk dat bijna alle printers blijken achter te laten. Probleem is alleen dat bijna niemand dat weet, of wist, tot de NSA-medewerker werd gearresteerd.

Is dit een fout van de journalisten? Hadden die het gelekte document nooit moeten publiceren?

Ze hadden het beter niet kunnen doen, zegt Sandvik. ‘Maar die fout had iedereen kunnen maken. Zij wisten niet dat er puntjes in het document zaten die de bron zouden ontmaskeren.’

Nog een voorbeeld waaruit blijkt dat niet alles is te voorzien; dat het gevaar soms ook in het onvoorspelbare schuilt. The New York Times werkte in 2015 aan een verhaal over een bedrijf dat met witwassen te maken had. De verslaggevers waren nog bezig, maar vlak voordat ze zouden publiceren, werden de verdachten van het bedrijf gearresteerd. Er kwam een rechtszaak waarbij justitie een transcript presenteerde van een telefoongesprek tussen de verdachten. Die zeiden daarin dat ze konden zien dat The New York Times hun website meerdere keren per dag bezocht.

Sandvik: ‘Zo wist justitie ook dat de krant met een verhaal bezig was en dat zij snel moesten handelen. Dat is een voorbeeld van hoe je als journalist moet weten waar het gevaar ligt en welke sporen je achterlaat. Dat probeer ik duidelijk te maken. Maar het is een grote organisatie, en ik kan niet altijd en overal aanwezig zijn.’

Sandvik moet een brug slaan tussen verslaggevers en de ict-afdeling, bedrijfsonderdelen die nauwelijks met elkaar communiceren. Zoals dat in zoveel bedrijven en overheidsinstanties gaat. De inhoudelijke medewerkers kennen het belang van digitale veiligheid, maar weten amper hoe ze daarmee om moeten gaan. De ict-afdeling weet het, maar kan het niet uitleggen.

_{Lees verder onder de foto.}

‘Eens per maand stuur ik een valse mail om te kijken hoeveel mensen klikken en hoeveel er hun wachtwoord en gebruikersnaam afstaan.’ © Jeroen de Bakker / de Volkskrant

Is het ook een generatiekloof? Vaak wat oudere journalisten, die niet zijn opgegroeid in een digitale wereld en de mogelijkheden en gevaren niet kennen?

‘Zeker, dat speelt mee. Het eerste wat ik hier voor alle journalisten heb georganiseerd was een veiligheidstraining. Een basale uitleg van goede wachtwoorden, versleuteling. En verschillende afdelingen hebben verschillende behoeften: de onderzoeksredactie heeft uiteraard het meest nodig.’

‘Eens per maand stuur ik een valse mail om te kijken hoeveel mensen klikken en hoeveel er hun wachtwoord en gebruikersnaam afstaan. Daar schrijf ik dan een rapport over. Wat zijn de vijf slechtste redacties? Daar zit een spelachtig element in, dat zorgt voor onderlinge competitie. Mensen zijn nog steeds de zwakste schakel. Ik kan nog zoveel training en adviezen geven, maar de verslaggevers moeten het doen.’

Is in veel bedrijven vaak niet juist de ict-afdeling een zwakke schakel? Updates die te laat worden uitgevoerd, verouderde systemen?

Ik leerde bij de bank hoe ik in systemen kon inbreken en vervolgens ook hoe ik ze kon beschermen

Runa Sandvik

‘Grote ict-afdelingen werken op een bepaalde manier. Die beginnen om negen uur en gaan om vijf uur naar huis. En in het weekend zijn ze niet bereikbaar. Dat is nu wel aan het veranderen. Wij doen het anders, andere Amerikaanse media ook, zoals Buzzfeed. Maar alle grote Scandinavische media bijvoorbeeld hebben de afgelopen jaren hun ict juist uitbesteed aan IBM. En ik weet zeker dat IBM in staat zal zijn om je wachtwoord te resetten, maar ze gaan je niet helpen met de veiligheid van je Twitter-account of met het gebruik van Signal.’

De in Noorwegen geboren en opgegroeide Sandvik raakte op haar 15de gefascineerd door computers toen haar moeder er een kocht voor het hele gezin. ‘Toen ik klein was haalde ik al speelgoed uit elkaar. Ik wilde weten hoe iets werkte. Daar kon ik echt enthousiast van worden: als iets een puzzel was, kon ik er de hele nacht mee doorgaan totdat ik het begreep.’ Dat had ze ook met die eerste IBM-familiecomputer. En digitale veiligheid, waar ze zich nu mee bezighoudt, heeft die puzzelachtige kenmerken ook.

Tijdens haar studie computerwetenschappen raakte ze in Londen betrokken bij de ontwikkeling van Tor, een netwerk dat anonieme communicatie op internet mogelijk maakt. Vrijwilligerswerk. Want toen ze haar studie had afgerond, ging ze voor een bank werken. Ze testte de systemen en deed veiligheidsonderzoek. ‘Dat was leuk. Ik leerde hoe ik in systemen kon inbreken en vervolgens ook hoe ik ze kon beschermen.’

Na een tijdje zag ik bij Tor het idealistische concept en niet meer alleen de technische puzzel

Runa Sandvik

Toch stopte ze al na een jaar met die baan om weer bij Tor aan de slag te gaan, vooral omdat Tor meer betaalde. Het belang ervan – anoniem, veilig kunnen communiceren via internet – zag ze toen nog niet zo. ‘Wat mij trok was het technische aspect: je kunt een stukje software gebruiken om anoniem te zijn. Ik wilde begrijpen hoe dat werkt.’

Zo kwam ze erachter hoe Tor werkte en wie het gebruikte. En dat het voor sommige internetgebruikers, zoals journalisten en activisten in bijvoorbeeld Azië, van levensbelang was om de censuur te omzeilen. ‘Toen zag ik het idealistische concept en niet meer alleen de technische puzzel die het voor mij was.’

In die tijd ontmoette ze ook Edward Snowden, voormalig CIA-medewerker en systeembeheerder bij de NSA. Dat was in december 2012, in Hawaï, een half jaar voordat hij halsoverkop met tienduizenden staatsgeheimen bij zich de VS verliet. In Hawaï werkte hij voor de NSA en organiseerde hij een zogeheten cryptoparty, waar Sandvik uitleg kwam geven over Tor. ‘Een half jaar later zag ik een foto in de krant van hem als staatsvijand. Ik dacht: hé, die komt me bekend voor.’

Door ergens digitaal binnen te dringen kan Sandvik er anderen tegen beschermen

Door Snowden werd bekend wat Amerikaanse inlichtingendiensten allemaal kunnen, hoeveel informatie ze weten te achterhalen en hoe kwetsbaar systemen zijn. Zo onthulde hij het bestaan van het afluisterprogramma Prism, waarmee de NSA gegevens verzamelde van gebruikers van onder meer Google, Facebook, Skype en YouTube. Ook verzamelde de dienst gegevens van betalingen via alle grote creditcardmaatschappijen.

Zelf weet Sandvik ook hoe je ergens digitaal moet binnendringen; daardoor kan ze er anderen tegen beschermen. Ze wist in 2015 een sluipschuttersgeweer te hacken, een speciaal wapen dat door nieuwe techniek beloofde altijd raak te schieten. De gebruiker moest eerst met een rode knop het doelwit vastleggen, daarna kon hij de trekker overhalen, maar het geweer zou pas een kogel afvuren als er zo werd gemikt dat het zeker raak zou zijn.

Binnen een jaar had Sandvik de software van het geweer gehackt. Ze wist de software zo te manipuleren dat de trekker werd geblokkeerd of de kogel steevast naast het doelwit belandde.

Waar anderen vooral een handig wapen zagen dat nooit zou missen, zag Sandvik meteen beveiligingsrisico’s. Zij ziet dreiging die anderen niet zien.

_{Lees verder onder de foto.}

‘Denk na over alle digitale sporen die je achterlaat.’ © Jeroen de Bakker / de Volkskrant

Als bijna alles te hacken is, hoe wapen je je dan tegen digitale aanvallen?

‘Als de overheid echt een bron wil achterhalen, zal ze daar waarschijnlijk altijd in slagen. Bij zaken als nationale veiligheid hebben zij altijd meer data en middelen dan wij om iets te achterhalen.’

Maar wat kun je dan nog doen?

‘De drempel zo hoog mogelijk maken, daar moeten we ons op richten. We kunnen het nooit waterdicht maken, maar wel zo moeilijk dat het de tijd en het geld niet waard is om ons aan te vallen. Als je bijvoorbeeld je telefoondata niet versleutelt, kan een dienst naar een telefoonaanbieder gaan en de gegevens opvragen. Versleutel je ze wel, dan verhoog je de drempel substantieel. Want dan moeten de diensten je telefoon hacken. Dat kost veel geld, en is moreel ook een heel andere kwestie dan data opvragen.’

Dus u raadt aan altijd gebruik te maken van bijvoorbeeld versleutelde communicatie?

Leid je internetverkeer om als je een mail verstuurt

Runa Sandvik

‘Het gaat erom dat je goed nadenkt voor je iemand benadert. Kan iets gevoelig worden? Gebruik dan een kanaal dat niet te herleiden is naar jou. Prepaid-telefoon, andere locatie. Leid je internetverkeer om als je een mail verstuurt. Als je vanuit dit gebouw een mail stuurt via het wifi-netwerk, dan gebruik je het ip-adres van The New York Times.

‘Een probleem is dat bronnen zichzelf niet vaak zien als bron. Zij denken: hij heeft al zo veel informatie, ik geef alleen maar wat context. Of: ik leg geen informatie of een document over, ik zet alleen maar iets recht. Ze zien dus ook het gevaar niet en zullen het soms overdreven vinden om versleutelde communicatie te gaan gebruiken. En journalisten denken ook nog weleens: ach, het gaat niet om nationale veiligheid. Stuur maar gewoon een mail.’

Niet doen, zegt Sandvik nogmaals. Want ook een onderwerp dat onbelangrijk lijkt, kan heel gevoelig worden. ‘Denk na over alle digitale sporen die je achterlaat.’

Dit is een artikel van Volkskrant Plus.

Controles, verboden middelen en een falend systeem: bekentenissen van een dopingdokter

 

 

Doping in het wielerpeloton

De bengrijkste Nederlandse wielerarts van de afgelopen dertig jaar, Peter Janssen (75), doet als eerste arts zijn verhaal. Doping kent voor hem geen enkel geheim. ‘Er moet openlijk over gesproken worden’, vertelt hij in Thailand. ‘Anders verandert er nooit iets. Het systeem moet op de schop.’

 

Door: Thomas Blom Misha Wessel 9 september 2017, 02:00

Tien minuten buiten Udon Thani, een provinciestadje in het noorden van Thailand, staat de bungalow van Peter Janssen. Hier, in de geboortestreek van zijn vrouw, omringd door rijstvelden en tropisch groen, woont de voormalig wielerarts sinds enkele jaren. Ondanks het regenseizoen, volgens Janssen de beste tijd van het jaar, is het broeierig warm. In zijn woonkamer staat behalve een ventilator alleen het hoognodige. Een bank, een televisie, en een computer om op de hoogte te blijven van alles wat zich in de wielersport afspeelt. Hier en daar wat foto’s van Steven Rooks en Gert-Jan Theunisse op de Alpe d’Huez. Het pronkstuk staat ingelijst op tafel: het iconische wielershirt van de Britse renner Tommy Simpson, dat hij droeg op de dag dat hij aan een combinatie van drank, amfetaminen en hitte overleed op de Mont Ventoux. Het is op een wonderlijke manier in Thailand terechtgekomen.

© Thomas Blom

Janssen: ‘Ik heb het gekregen van de pr-man van de PDM-wielerploeg, Harrie Jansen. Ik heb zijn leven ooit gered toen hij een zware hartaanval kreeg en dit was zijn bedankje. De soigneur van de ploeg van Simpson heeft het shirt uit het mortuarium meegenomen en geschonken aan de mecenas van de ploeg, een Limburger. Die kende Harrie weer, vandaar. Ik ben de afgelopen jaren via via door de familie van Simpson benaderd, of ik het wil afstaan. Maar ik wil het niet kwijt.’

© Thomas Blom

Peter Janssen is de belangrijkste Nederlandse wielerarts van de afgelopen dertig jaar. Hij is vanaf 1986 werkzaam geweest in het peloton. Eerst bij wielerploeg PDM van renners als Rooks en Theunisse, later via Panasonic en BankgiroLoterij bij Skil en Vacansoleil. Hij heeft alles gezien en meegemaakt, talloze wielrenners begeleid en geprepareerd. Doping kent voor hem geen enkel geheim.

‘Je had eind jaren ’80 de bobo’s, de bondsbestuurders. Wij werden de dodo’s genoemd: de dopingdokters. En als ik heel eerlijk ben, klopt dat ook. Als wielerarts ben je met doping bezig, anders heb je er niks te zoeken. Dus ja, ik ben een dopingarts.’

In 2012 komen we met Janssen in contact, op zoek naar achtergrondinformatie voor een interview met Hein Verbruggen, voormalig voorzitter van de internationale wielerbond UCI. Al snel wordt duidelijk dat hij veel meer weet dan hij wil vertellen, maar hij is er naar eigen zeggen nog niet aan toe om zijn zwijgen te doorbreken.

In de jaren die volgen sijpelen de dopingbekentenissen naar buiten. Eerst van de renners zelf: Armstrong, Boogerd, Rasmussen, daarna schoorvoetend gevolgd door een aantal ploegleiders en bestuurders. Gedwongen getuigenissen uit een gesloten peloton. Zij die de spil vormen in het dopingverhaal, beruchte wielerartsen als Leinders (Rabobank en Team Sky), Ferrari (US Postal) en Michailov (TVM), blijven zwijgen.

Deze zomer zegt Janssen eindelijk als eerste wielerarts zijn ervaringen naar buiten te willen brengen en reizen we af naar Thailand: ‘Er moet openlijk over gepraat worden. Anders gaat het dopinggebruik gewoon zo door en verandert er nooit iets. Het systeem moet op de schop.’

© Thomas Blom

Hij heeft de stap om zijn verhaal te doen zorgvuldig afgewogen: ‘Ik heb er lang over nagedacht en ik zie het niet als schending van mijn beroepsgeheim. Het gaat hier niet om patiënten, maar om gezonde sporters die hun prestaties willen verbeteren.’

Janssen gaat zijn eigen gang en is altijd bereid de grens op te zoeken. Dat zat er al jong in. ‘Toen ik klein was nam mijn vader me mee naar Geldrop om op korhoenders te jagen, wel drie keer in de week. Dat mocht natuurlijk niet, maar ze hebben ons nooit gepakt.’

Diezelfde vader, huisarts, nam hem mee op lange visites, waar hij een hartgrondige hekel aan had. Behalve tijdens de Tour, dan kon het hem niet lang genoeg duren. ‘Dan kon ik in de auto blijven zitten en urenlang naar de radio luisteren.’ Janssen wilde dolgraag zelf renner worden, maar bij een eerste wedstrijdje bij de amateurs bleek hij ‘helemaal nergens’ en werd hij er al in de eerste bocht afgereden. Zijn droom viel in duigen.

Hij wordt, net als zijn vader, huisarts, maar blijft fietsen. Hij sluit zich aan bij de Medische Wielerkring (een fietsclub voor medici) waar hij Lon Schattenberg tegen het lijf loopt, later hoofd van de medische commissie van de UCI. Janssen blijft naar een mogelijkheid zoeken om in het profpeloton aan de slag te gaan.

Hij krijgt zijn kans als ploegleider Jan Gisbers hem in 1986 vraagt ploegarts te worden van het prestigieuze PDM. Gisbers was Janssen als keuringsarts van de wielerbond tegengekomen en het leek hem een aantrekkelijke gedachte de medische begeleiding van de renners in handen te leggen van een echte arts. Tot dan toe maakten de soigneurs, die de renners masseerden en van eten en medicijnen voorzagen, binnen de ploeg de dienst uit. Janssen: ‘Ik was één van de eerste artsen in het professionele peloton, de soigneurs waren echt een soort goden.’

De eerste verzorger bij PDM, Bertus Fok, verdient flink aan zijn renners en zit volgens Janssen niet te wachten op een ploegarts. ‘Na de koers gaven de renners hem een envelop. Er werd nooit gevraagd hoeveel ze moesten betalen, maar als ze tevreden waren, gaven ze wel een paar duizend gulden.’

Terwijl Fok zijn gang gaat en de renners prepareert zoals hij gewend is, probeert Janssen wanhopig greep te krijgen op de situatie. ‘Twee jaar lang heb ik daar voor jan lul rondgelopen omdat ik het niet begreep, en niet wist wat voor soort middelen er gebruikt werden. Op een gegeven moment ben ik een paar keer tijdens het eten op de kamer van Fok terechtgekomen en heb ik heel snel een hele hoop spullen opgeschreven.’

Gert-Jan Theunisse in de bolletjestrui. © ANP

Wat trof u daar aan?

‘Gigantische hoeveelheden middelen, preparaten en vitamines. En testosteron en cortisonen met name. Vooral Andriol (testosteron) werd door die soigneurs gebruikt, dat zat in de routine.’

Was u verbaasd over wat er allemaal gebruikt werd?

‘Nee, niet dat ik kan zeggen, nee.’

En u dacht ook niet: oei, dit is een risico, want die dingen staan op de dopinglijst…

‘In die tijd kwamen de dopingcontroles eigenlijk net opzetten, hè. Dus de kans dat een renner positief testte was niet zo gigantisch groot.’

Janssen is er niet blij mee dat Fok buiten zijn gezichtsveld ‘aanrommelt’, maar begrijpt de overwegingen van de renners. Wil hij in het wielrennen blijven, dan zal hij zich moeten bewijzen en mee moeten doen met de dopingmores. Hij besluit zijn medische kennis in te zetten.

Hij weet dat er bij het testen op testosteron gekeken wordt naar de TE-waarde, de verhouding tussen testosteron en epi-testosteron. Normaal gesproken ligt die rond de 1; als je een waarde van 6 of hoger hebt, ben je positief. Janssen krijgt een ingeving en belt met het geaccrediteerde antidopinglaboratorium in Utrecht waar hij geregeld contact heeft met de directeur, professor Jacques van Rossum en diens rechterhand Douwe de Boer.

‘Dus mijn vraag was, dan zit er tussen die 1 en die 6 toch een marge waarin je mag scoren zonder dat je positief bent? Simpel gedacht, simpele huisarts. Nou, daar wisten ze dus niks van. Willen jullie daar niet eens naar kijken, want dit wordt in het wielrennen gewoon in de praktijk gebruikt. Dat wilden ze graag doen.’

Dopingwoordenboek

_{EPO
Erytropoëtine is een hormoon dat de aanmaak van rode bloedlichaampjes stimuleert, waardoor het bloed meer zuurstof opneemt.}

_{Testosteron
Het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Valt onder de anabole middelen die spieropbouw bevorderen.}

_{Bloeddoping
Het toedienen van bloed, rode bloedcellen of verwante bloedproducten vergroot de zuurstofopname.}

_{Cortison
Bijnierschorshormoon wordt gebruikt als ontstekingsremmer en om energie, zouten en mineralen vrij te maken. Zou euforisch effect geven en zorgen voor een betere doorbloeding (corticosteroïd).}

_{Andriol
Merknaam voor capsules met als werkzame stof testosteron.}

_{Minrin
Middel dat wordt voorgeschreven tegen bedplassen. Zorgt ervoor dat het lichaam vocht vasthoudt.}

_{Hematocriet
Hoeveelheid rode bloedcellen per liter bloed.}

_{Fysiologisch zout
Infuus bestaande uit zout en water waardoor het vocht in het lichaam wordt aangevuld en de hematocrietwaarde omlaag gaat.}

_{HES
Hydroxyethylzetmeel, maskeringsmiddel om epo-gebruik of bloeddoping te verhullen.}

De PDM-wielerploeg betaalt het lab om hun renners te testen. Janssen geeft een aantal van hen ‘s middags om 17.00 uur één capsule Andriol, anderen krijgen er twee. De volgende ochtend om acht uur en om vijf uur ‘s middags wordt hun urine afgenomen. Tot zijn verrassing is de ochtendurine voor beide doses positief, maar bij de middagurine zijn alle waarden volkomen normaal.

‘De eerste keer dat ik die uitslagen kreeg, werd ik door Van Rossum opgebeld; hij geloofde er helemaal niks van. Hij zei, je zit gewoon de zaak te belazeren, het kan gewoon niet dat een renner ‘s ochtends een TE-waarde van 100 heeft en ‘s middags is het weer normaal. Daar was-ie gewoon stil van.’

U wist toen dus dat er maar een periode van 24 uur was dat de testosteron opgespoord zou kunnen worden?

‘Dat was niet bekend, dat heb ik zelf uitgevonden.’

Maar daarmee creëer je toch de mogelijkheid om een verboden middel te gebruiken?

‘Ja, oké, zo kun je het zeggen.’

Is het niet vreemd dat een dopinglab dit soort informatie deelt met degenen die het zou moeten controleren?

‘Dat is het ook. En dat mag ook niet.’

Om welke renners ging het?

‘Steven Rooks, Gerrie Knetemann, nogal wat renners, ja. Maar de enige die niet wilde, omdat hij het allemaal wel wist, was Theunisse. Als er iemand eigenwijs is… Hij was dus echt helemaal bezeten om Andriol of testosteron te gebruiken, want daar werd-ie pas sterk van, maar voor de rest verdomde hij het om mee te testen.’

De beslissing om niet mee te doen, komt Theunisse duur te staan. In de Tour de France van 1988 rijdt PDM wonderbaarlijk goed. Kopmannen Rooks en Theunisse imponeren in de bergen. Ze sleuren op kop, dagen hun tegenstanders uit en demarreren. Rooks wint niet alleen de bolletjestrui, maar ook de koninginnenrit naar Alpe d’Huez. Theunisse komt als tweede boven. Heel Nederland is in de ban van de nieuwe wielerhelden. Maar de dag na de machtsvertoning op Alpe d’Huez is het sprookje alweer voorbij.

Theunisse krijgt te horen dat hij eerder, op 11 juli, positief heeft getest op testosteron. Janssen, die op dat moment niet bij de ploeg is, krijgt op een camping in Bédoin het slechte nieuws. ‘Vreselijk. Ik heb gehuild, zo erg vond ik het. Ik ging ervan uit dat hij iets genomen had, maar ik wist niet precies hoe het zat.’

Theunisse zweert voor de camera’s dat hij nooit doping heeft gebruikt. Maar de contra-expertise in Parijs, waar namens Nederland opvallend genoeg Jacques van Rossum en Douwe de Boer van het laboratorium in Utrecht toezicht houden op de procedure, bevestigt het positieve resultaat. Theunisse wordt teruggezet in het klassement. Janssen: ‘Theunisse heeft mij zo ontzettend belazerd. In die Tour was de afspraak: geen testosteron.’

Janssen is er nog steeds giftig om, maar heeft daar verrassend genoeg een heel andere reden voor. ‘Ik weet niet of ik dat wel moet vertellen.’ Na een korte stilte: ‘Het punt was, we hadden een beter systeem.’

Een ander middel?

‘Een andere methode. We hadden in die periode de mogelijkheid tot bloedtransfusies.’

Steven Rooks draagt de bolletjestrui. © ANP

Met enige trots vertelt Janssen dat hij degene is geweest die eind jaren tachtig bloeddoping bij PDM heeft geïntroduceerd. Hij was op het idee gekomen door een artikel in een medisch tijdschrift over Francesco Conconi.

De Italiaanse arts had in 1984 wielervedette Francesco Moser bloedtransfusies toegediend bij het verbreken van het werelduurrecord in Mexico. ‘Ik dacht, godsamme, als ik zelf wielrenner was, dan zou ik het weleens willen proberen, dat is tenminste iets. In plaats van al die flauwekul.’

Hoewel Moser bloed had gekregen van meegereisde sporters met dezelfde bloedgroep, wil Janssen het risico op een transfusiereactie zo klein mogelijk houden. Hij kiest ervoor alleen eigen bloed te gebruiken. Een lastig proces, waarbij het bloed moet worden afgetapt, ingevroren en teruggebracht.

‘Dus ik zit op een herfstachtige avond in november naar het tienuurjournaal te kijken en aan het eind van die uitzending komen er twee figuren in een witte jas voorbij. Ik dacht, dat zijn Van Kooten en De Bie, hè. Maar het bleek om een firma te gaan die was begonnen met het invriezen van bloed, bedoeld voor Nederlandse expats in het buitenland. Ik heb ze meteen gebeld de volgende dag, dat was het begin.’

Gert-Jan Theunisse gewond in de Tour de France van 1989. © ANP

De bloedbank, die in Velp zit, vindt het volgens Janssen geen probleem om mee te werken. Het bloed van verschillende renners, onder wie Rooks en Theunisse, wordt ingevroren, klaar om tijdens de Tour weer ingebracht te worden. De 1.500 gulden per bloedzak betalen ze zelf, cash.

En tijdens de Tour stapte u in de auto en reed u er met een koelboxje naartoe?

‘Ja, je moet het klaarmaken en ik wilde het persé dezelfde dag toedienen. Voor de eerste etappe hebben ze één zakje gekregen, in Nantes, en daarna op 11 juli nog twee in Straatsburg.’

En was dat de eerste keer dat u dat zo deed?

‘Ik heb zelf één keer twee zakken bloed gehad. Mijn vrouw was verpleegkundige, zij heeft ze toegediend. De dag ervoor heb ik een maximale inspanningstest gedaan, en na die zakjes nog een keer. Je bent meteen goed, het is ongelooflijk. Maar bij Rooks en Theunisse had ik het niet eerder uitgeprobeerd, in die Tour was echt de eerste keer.’

Dat is toch ongelooflijk risicovol?

‘Ik moest alleen die twee zakjes uit elkaar houden. Volgens mij stond de achternaam van hun moeder erop. En hun geboortedatum maar dan 20 of 25 jaar eraf. Nou, toen ik wegreed uit Straatsburg, werd ik midden in de nacht aangehouden bij de péage. Ik moest de auto openmaken, ze hebben alles bekeken. Maar ik had dus al dat afval van de transfusies in een zwarte vuilniszak gedaan en dat lag plat achter in de bak. Ze schenen eroverheen met een zaklamp en zeiden: rij maar door. Toen heb ik ‘m wel even geknepen daar, godverdomme zeg.’

Janssen baalt er achteraf vooral van dat al die moeite voor niets is geweest. ‘Waar ik kwaad om ben, ondanks de afspraak we doen geen testosteron, had-ie dat toch gedaan. Dus Theunisse heeft tegen Fok gezegd, geef me toch maar een testosteronnetje, dat heb ik nodig, dan rij ik de stenen uit de grond en maken ze me niks. Snap je nu waarom ik me belazerd voelde?’

Er is bij Janssen geen enkele twijfel dat het machtsvertoon van Rooks en Theunisse in de bergen en de heroïsche overwinning op Alpe d’Huez vooral te danken zijn aan de bloedtransfusies. ‘Ik zat op de camping en ik zag ze op zo’n klein televisietje naar boven rijden. Ik dacht o my God, wat gebeurt hier? Ik zat echt met kippevel te kijken. Ik wist niet dat het zoveel verschil zou maken.’

En de soigneurs konden het niet toedienen, dat scheelde ook.

‘Die waren buiten schot. Die waren weg.’

Hoewel Bertus Fok zelf geen bloedtransfusies heeft toegediend, hield hij wel nauwgezet bij wat de renners die Tour aan middelen kregen. In zijn schriftje, dat in 2013 door de Volkskrant is gepubliceerd, wordt bevestigd dat Rooks en Theunisse bloedtransfusies hebben gehad.

Ook tijdens de Tour van 1989 gaat Janssen door met zijn dopingsysteem: ‘Ze hebben toen hun eerste zakje de donderdag voor de start gewoon in mijn praktijk gekregen. En op de zaterdag in de Tour ben ik met mijn vrouw naar Bordeaux gereden om ze daar nog ieder twee zakken te geven. In precies hetzelfde hotel als waar Theunisse het jaar ervoor had gehoord dat hij positief was.’

In hetzelfde hotel? Dat is wel lef hebben.

‘Ja. Ik dacht wel even, godverdomme er zal toch niet weer iets gebeuren hier?’

Gert-Jan Theunisse volgt Steven Rooks. © ANP

De bloedtransfusies van PDM worden niet ontdekt. Er zijn opnieuw grote successen voor de Nederlanders. Rooks wint een etappe en Theunisse komt glorieus als eerste boven op Alpe d’Huez. Hij wint ook nog eens de bolletjestrui.

De renners hebben de smaak te pakken en willen de goede prestaties voortzetten bij hun nieuwe ploeg. Op voorspraak van Theunisse en Rooks komt Janssen in 1990 bij het Panasonic van Peter Post terecht. Hier geeft hij ze de laatste bloedtransfusies, want tot zijn schrik gaat de bloedbank in Velp failliet. Janssen zet via zijn contacten nog een nieuwe samenwerking op met een bloedbank in Duitsland, maar dat loopt uiteindelijk stuk. Theunisse wordt nog tweemaal betrapt op het gebruik van testosteron.

Pas als Janssen hem ervan weet te overtuigen zich toch uitgebreid te laten testen blijkt waarom: ‘Theunisse had ongelooflijk lage epitestosteronwaarden. Dus hij was niet één dag positief zoals de rest, maar bij hem duurde het wel vier dagen. Dat is ook wat er met hem in die Tour aan de hand was.’

Het avontuur bij Post duurt niet lang. ‘Het eerste wat ik met Post besprak, was oké, ik wil hier wel werken, maar één ding, ik wil niet dat Bertus Fok meegaat. Ik werkte er zes weken en Bertus Fok komt. Ja sodemieter op, dan stop ik er direct mee.’

Schaatscoach

Janssen neemt afstand van het peloton, maar de renners blijven hem vinden. In 1993 krijgt hij een verzoek van Eddy Bouwmans, die het jaar ervoor nog de witte trui in de Tour had gewonnen en door iedereen werd gezien als hét grote Nederlandse rondetalent.

‘Hij wilde dat ik ‘m zou begeleiden. Misschien dat hij over me had gehoord in zijn tijd bij Panasonic.’ Janssen stemt toe en via zijn oude contacten in Velp wendt hij zich nog éénmaal tot de bloedbank in Duitsland. Maar hij is not amused als Bouwmans een aantal weken later in zijn praktijk verschijnt om zijn bloed te laten aftappen.   Bouwmans is niet alleen gekomen, maar heeft zijn persoonlijke trainer, Ab Krook, meegenomen. Krook is op dat moment bondscoach van de Nederlandse schaatsploeg. ‘Ik vond dat zo klote.’

Waarom?

‘Het is iets tussen de renner en mij. Hou daar gewoon je kop over. Je vertelt het ook niet aan je ploegleider of collega’s, en dus ook niet aan een populaire schaatstrainer die je is gaan trainen.’

Je wilde geen pottenkijkers?

‘Beslist niet. Laat je niet zien in mijn praktijk. Misschien zit wielerjournalist Jean Nelissen wel in de wachtkamer!’

Kwam het idee om bloedtransfusies toe te passen van Bouwmans of van Krook?

‘Ik denk van Bouwmans.’

Maar Krook wist waarvoor hij daar was?

‘Dat wist-ie wel, ja. Die wilde het graag een keer zien.’

Waarom?

‘Ja, dat lijkt me logisch, hij kwam maar voor één ding. Voor bloedafname en voor bloedteruggave. That’s it.’

Eddy Bouwmans © ANP

Maar hij loopt een enorm risico, want dat zou toch betekenen dat hij op dat moment medeplichtig is?

‘Dat alleen al. Daarvan dacht ik, jongen wat ben jij een ongelooflijke amateur man. Hopeloos.’

Uiteindelijk worden er volgens Janssen twee zakken bloed bij Bouwmans afgenomen. Hij laat het bloed invriezen in Duitsland, waarna het later wordt teruggeplaatst.

Heeft Krook u daarna nog benaderd?

‘Nee, nooit. Hij is twee keer in de praktijk geweest, ik denk niet dat ik vijf zinnen tegen ‘m gezegd heb, zowel de eerste als de tweede keer. Hij voelde wel dat ik ‘t helemaal niks vond.’

Zijn terugkeer in het peloton laat niet lang op zich wachten. Het bescheiden Foreldorado, waarvoor naast Eddy Bouwmans ook renners als Rudi Kemna en Michel Cornelisse rijden, weet hem te strikken. Janssen treft een peloton aan dat geheel in de greep is van het nieuwe wondermiddel epo. Het verandert zijn bestaan als wielerarts volledig.

‘Dat was nog voor 1997, voor de hematocriet-testen, dus het enige waar ik voor moest zorgen was dat ze niet te gek zouden gaan.’

Hoe deed u dat?

‘Nou, ik vertelde wat ze konden doen en ik liet ze één of twee keer per maand bloed prikken.’

En waar liet u dat bloed testen?

‘In het lab van het ziekenhuis in Helmond. Daar zat een klinisch chemicus die heel geïnteresseerd was in het wielrennen, met hem heb ik altijd open kaart gespeeld.’

Door de samenwerking met het laboratorium in Helmond zorgt Janssen er opnieuw voor dat zijn renners ongehinderd doping kunnen gebruiken. Hoewel het zelf monitoren van de bloedwaarden in eerste instantie bedoeld is als stok achter de deur, verandert dat als de UCI in 1997 de hematocriet van renners gaat testen. De bond stelt een grenswaarde in van 50, iedereen die daarboven zit, is positief.

‘Dat gaf wel wat meer druk op de ketel.’ Maar het controlesysteem van Janssen blijkt waterdicht. ‘Ik klop me daar niet voor op de borst, maar ik kan me niet herinneren dat er bij ons ooit een renner is gepakt met een te hoge hematocriet.’

Na enkele jaren stapt Janssen over naar het grotere BankGiroLoterij. Daar is het epo-gebruik nog veel professioneler georganiseerd. ‘Johan Capiot was ploegleider, die nam daar echt het initiatief in. En er kwam ook een groot aantal renners over van TVM. Blijlevens, Voskamp, dat waren jongens die echt door de wol geverfd waren, die wisten precies wat ze moesten doen.’

Janssen vertelt dat hij vooral het aanspreekpunt was en de avond voor de wedstrijden de bloedwaarden controleerde. ‘We hadden voor alle zekerheid een centrifuge waarmee je de hematocrietwaarden kunt bepalen, maar ik voelde me veel zekerder als ze donderdag of vrijdag voor de koers naar het lab in Helmond gingen. Dan werd het op een goed apparaat gedaan en had ik binnen vier uur de uitslag. Dan kun je wel zeggen: Armstrong had het allemaal goed geregeld, gelul. Armstrong had het goed geregeld maar er waren veel meer jongens die het goed regelden.’

Wie leverde die epo? U?

‘Een enkele keer, maar de meesten hadden hun eigen systemen en leveranciers. Als ze er voor de koers echt boven zaten of het was tricky, waren er twee mogelijkheden. Je gaf ze of fysiologisch zout, dan legden ze zelf een infuus aan. Daar waren ze gewoon kei- en keigoed in, dat deden ze met hun maat op de kamer. En de andere mogelijkheid was Minrin.’

Minrin?

‘Minrin is een middel tegen bedplassen. Werkt goed. Kinderen die Minrin nemen houden meer vocht vast. Dus af en toe was er wel een renner die twee snufjes niet genoeg vond, die kwam dan de volgende morgen met een dikke kop beneden. Ogen helemaal dicht, echt hoor.’

Is het weleens misgegaan?

‘Ik kan me herinneren dat Lars Bak in 2004 de eerste etappe van de Ronde van Luxemburg won. Hartstikke mooi, maar we lopen naar de controle en hij zegt in lichte paniek tegen me: ik heb wel epo gebruikt. Godverdomme. Maar dat liep gelukkig net goed af.’

Heeft u nooit gedacht, hier doe ik niet meer aan mee?

‘Die vraag heb ik me eigenlijk niet zozeer gesteld, maar ik had ook niet het idee dat ik met iets crimineels bezig was. Ik had niet het gevoel dat ik op een andere manier te werk ging als in de huisartsenpraktijk. Daar nam ik ook beslissingen, moet dat meisje van 12 nou aan de pil… Het is niet zo dat ik zeg wat kan mij het schelen, maar ik heb dat niet te beslissen.’

U was op de hand van de renners?

‘Als je echt iets wilt doen wat werkt, waar je iets aan hebt en waarbij je weinig risico loopt, moet je epo gebruiken. Ik ben het volledig eens met Armstrong, die zegt: bloedtransfusies en epo is octaan tien, dat maakt tien keer zo veel verschil, groeihormonen, testosteron en corticosteroïden hooguit één.’

Het is eigenlijk een te goed middel.

‘Ik heb ooit zelf epo gebruikt en dat was echt geweldig. Als mijn zoon de Tour de France zou rijden, zou ik zeggen, geef hem alsjeblieft wat epo. Dat is medisch veel beter. Want je kunt mij niet wijsmaken dat de Tour de France fysiek een gezonde bezigheid is.’

Buiten het spreekuur

Eind jaren negentig krijgt Janssen ineens een telefoontje van een oude bekende; Gert-Jan Theunisse is manager geworden van mountainbiketeam Mountain Dew-Specialized, met onder anderen de Spaanse kampioen Marga Fullana en de Nederlandse Elsbeth Vink.

Janssen stelt dat Theunisse ‘het allemaal zelf van tevoren regelde’ en dat hij hem mee vroeg ter controle. ‘Ik denk dat-ie een beetje gedekt wilde zijn, dat-ie er een arts bij had.’ Janssen is maar kortstondig aan de ploeg verbonden, maar het levert hem naar eigen zeggen wel een nieuwe cliënt op.

Niet lang daarna krijgt hij via zijn assistente te horen dat Leontien van Moorsel langs wil komen in zijn praktijk. ‘Ze maakte een afspraak omdat ze begeleiding zocht voor haar anorexia. Ze wilde dat haar gewicht gecontroleerd werd, en dat ze haar verhaal een keer kwijt kon.’

Leontien van Moorsel in de armen van haar man Michael Zijlaard nadat zij heeft gehoord dat zij Wereldkampioen tijdrijden is geworden in 1998. © ANP

Van Moorsel heeft na een zeer moeizame periode waarin ze worstelde met eetstoornissen, een glorieuze comeback gemaakt. Ze rijdt bij het WK in 1998 in Valkenburg zo goed – ze wint goud op de tijdrit en zilver in de wegwedstrijd – dat haar aartsrivaal Jeannie Longo verbolgen laat weten dat ‘ze het plasje van Van Moorsel maar beter direct in de Maas kunnen gooien’.

Van Moorsel lacht om de dopingbeschuldiging en wordt het jaar erna opnieuw wereldkampioen tijdrijden.

Maar hoe is ze dan in die periode bij u terechtgekomen? 

‘Ik denk via Elsbeth Vink. Die reed niet alleen voor het team van Theunisse, maar ook op de weg, met Van Moorsel.’

Janssen laat een stilte vallen. Hij weegt zijn woorden en besluit dan toch verder te gaan.

‘Leontiens man, Michael Zijlaard, was er altijd bij. Ze kwamen buiten het spreekuur. Ik denk dat ze misschien zes keer zijn geweest. Er zat vaak een hele lange tijd tussen en op het laatst van die consulten werd dan gevraagd of het mogelijk was om een kuurtje te proberen.’

Epo?

‘Ja.’

En u leverde die epo?

‘Ja, ik heb het hier in de apotheek in Deurne besteld.’

Wie betaalde ervoor?

‘Dat heb ik dan bij de apotheek met hun geld cash afgerekend. Maar epo was niet zo duur, hoor.’

Had u het idee dat ze eerder epo had gebruikt?

‘Dat idee had ik niet. Ik heb het haar een keer voorgedaan, dat is heel simpel. Je doet het niet in je armen, maar in je buik. Je trekt het op, een vetdingetje en dan trek je een soort tent, en daar spuit je het in. Subcutaan, onder de huid. Dan is het wel langer te traceren dan als je het intraveneus doet, maar is het effect ook groter.’

Over hoeveel kuren ging het?

‘Wat ik me herinner, drie kuren. Iedere kuur is zes injecties.’

Wanneer heeft Van Moorsel haar eerste kuur gekregen?

‘Dat zal in het voorjaar van 2000 geweest zijn.’

In aanloop naar de Olympische Spelen?

‘Ja, maar niet heel kort ervoor. Daar zat wat tijd tussen.’

Een ander telefoontje volgt. Janssen vertelt dat hij wordt gebeld door Tjeerd de Vries, op dat moment sportarts bij de Nederlandse wielerbond.

Wist hij dat Van Moorsel bij u was geweest?

‘Dat wist-ie zeker wel.’

Wat was zijn vraag aan u?

‘Hij wist niet hoe het allemaal zat, dus ik heb hem verteld hoe het systeem werkt, wat je doet als je epo gebruikt. Maar ik had het idee, hij zit zo met handen en voeten gebonden, als ze ooit te weten komen dat-ie iets met doping doet dan vliegt hij er meteen uit.’

Hoe bedoelt u met hoe het systeem werkt?

‘Nou ja, wat je moet controleren, hoe je het inspuit, hoe je het goed moet bewaren…’

Bent u ook gevraagd mee te gaan naar de Olympische Spelen?

‘Ik weet nog wel dat er speelde dat Van Moorsel eigenlijk wilde dat ik meeging naar Sydney. Ik had er al direct helemaal geen zin in, want daar werd voor het eerst het hele hebben en houden gecontroleerd.’

Bij die Spelen kon via bloed- en urinetesten voor het eerst epo opgespoord worden. Alleen als beide testen dopinggebruik uitwezen, werd een atleet positief verklaard. Geen deelnemer aan de Spelen van 2000 testte ter plekke positief op epo.

Vanuit Nederland ziet Janssen de ongekende successen van Van Moorsel in Sydney. Ze wint drie gouden medailles en één zilveren en is de absolute wielerkoningin van de Spelen.

Heeft Tjeerd de Vries haar tijdens de Spelen epo toegediend?

‘Nee, niet dat ik weet.’

In het voorjaar van 2001 komt Van Moorsel terug bij Janssen. In de aantekeningen die hij in die periode heeft gemaakt, schrijft hij: ‘De laatste weken is ze ook weer bezig met een epo-kuurtje. De Ronde van Italië komt eraan. Lage doseringen deze keer. Dus niet meer dan 1.000 IU (8,4 microgram) epo per injectie.’

Om er zeker van te zijn dat haar hematocrietwaarden binnen de grens blijven, stuurt Janssen Van Moorsel ook naar het laboratorium in Helmond. Een medewerker van het lab bevestigt dat dit is gebeurd.

Janssen: ‘Ze is een keer of drie gecontroleerd in het ziekenhuis, voor haar bloedwaarden. Zeer beperkt, want ze was natuurlijk een bekend figuur…’

Uiteindelijk is het controlesysteem volgens Janssen de reden dat de samenwerking met Van Moorsel wordt stopgezet. In zijn aantekeningen stelt hij dat Van Moorsel zich niet volgens afspraken laat controleren.

‘Tijdens één van de laatste controles was haar hematocriet gestegen tot 45. Voor mij een reden de kuur te beëindigen. Maar ik kon ze niet bereiken. Pas na enkele dagen belt Zijlaard. Ik deel hem mede dat hij niet professioneel bezig is en dat (zoals duidelijk is afgesproken) regelmatig bloedonderzoek nodig is om de epo-dosis aan te kunnen passen.

Maar Leontien was gewoon doorgegaan met het injecteren van epo. Met spoed dus weer een bloedonderzoek gedaan en mijn vermoeden werd bevestigd. Ze had nu een hematocriet van 47. Advies: veel drinken en in de vroege ochtenden, voor een eventuele UCI-controle, Minrin en nog meer drinken.’

Dus dat was de reden dat de samenwerking kapot ging?

‘Dat is mijn reconstructie, ja. Niet op controle komen en dan blijkt dat ze op een waarde van 47 zit. Dat is wat de meisjes mochten hebben en ze zat gewoon op haar omslagpunt, op de limiet. Dan voel ik me een beetje voor joker staan.’

Van Moorsel wordt nooit betrapt op het gebruik van epo of cortisonen. Bij de Olympische Spelen in Athene wint ze nog een gouden en een bronzen medaille en is daarmee een van de meest succesvolle Nederlandse olympische atleten ooit.

© Hollandse Hoogte

In 2013 horen we al van een bron uit haar omgeving, die anoniem wil blijven, dat Peter Janssen haar doping heeft verstrekt. Ondertussen spreekt Van Moorsel naar buiten toe beschuldigingen altijd met kracht tegen.

Als haar rivaal Monique Knol, zelf oud-olympisch kampioen, in een radioprogramma in 2016 Van Moorsel openlijk beticht van dopinggebruik, reageert ze ongemeen fel: ‘Ik vind het eigenlijk heel zielig dat iemand na zoveel jaar nog steeds zo gefrustreerd is. Ik weet wat ik zelf heb gedaan en wat ik niet heb gedaan en iemand mag zoiets niet roepen. Dus we gaan er wel wat mee doen.’

Als u Van Moorsel hoort zeggen, ik heb nooit doping gebruikt, wat denkt u dan? ‘Dat heb ik al zo vaak meegemaakt, dan denk ik: hou alsjeblieft je mond, zeg dan gewoon niks.’

Code Rood

Hoe langer Janssen onderdeel is van de dopingcultuur in het peloton, hoe meer hij zijn twijfels begint te krijgen. ‘Ik dacht, daar moeten we mee stoppen, want dat gaat het wielrennen niet trekken. Het komt een keer gigantisch uit, de controles worden steeds beter en als de UCI zou willen, dan pakken ze ze. Maar dat gebeurde maar niet.’

Want?

‘Het gezegde van Hein Verbruggen was: we zijn er niet om al die renners positief te verklaren, maar we moeten een klein beetje de vinger aan de pols houden om het wielrennen te beschermen.’

Janssen weet uit persoonlijke ervaring hoe eenvoudig het was om niet betrapt te worden en een eventueel positieve dopingtest te doen verdwijnen. Zijn goede contacten met Lon Schattenberg van de UCI helpen hem daarbij. ‘Schattenberg was dus eigenlijk de medische man daar en die kende ik van mijn fietsclub. Dus ik belde hem regelmatig: ‘Hé Lon, hoe zit dat, want daar klopt helemaal niks van, godverdomme!”

Waren andere artsen ook in de positie dat ze Schattenberg direct konden bellen?

‘Als ik een Chinese ploegarts ben of een Spanjaard, hoe kan ik dan in godsnaam zo makkelijk contact hebben? Dat was echt niet eerlijk. Ik kan me wel herinneren dat ik contact opnam en een aantal keren recepten heb gepredateerd, omdat we wat problemen hadden met corticosteroïden.’

Zoals?

‘Aart Vierhouten won in 2006 de profronde van Friesland, maar hij was de dag ervoor naar een andere arts geweest en daar had hij een injectie Celestone Chronodose gekregen, een vrij stevig preparaat. Hij heeft daar tegen de controleur gezegd: ik heb wat cortison gehad, maar daar heb ik nog geen attest voor. Dus dat heb ik ‘s avonds laat voor ‘m geregeld en ik heb de datum wat vervroegd.’

Want dat moest bij de UCI gemeld worden?

‘Ja.’

Dan grinnikt hij: ‘Als je naar de klassiekers ging, stond er in het hotel de avond ervoor een gigantische rij voor het faxapparaat. Bij die ploegen hadden wel zeven van de negen renners een doktersverklaring voor cortisonen. En die faxen gingen zo ontzettend langzaam…’

Met de attesten hebben de ploegen een vrijbrief om cortisonen te gebruiken. En volgens Janssen was er ook bij epo-gebruik weinig van de UCI te vrezen. Sterker nog, ze waren bereid informatie te delen over het antidopingbeleid en de testmethoden: ‘Dokter Zorzoli, de opvolger van Schattenberg bij de UCI, kwam regelmatig in het voorjaar in de praktijk. Dan maakte-ie een afspraak en lulden we een uur over van alles en nog wat.’

Bij u in Deurne?

‘Ja, hoe staat het met epo, hoe is het met de controles, zijn die strikter geworden, heb je veel kans om gepakt te worden? Ik wilde dus gewoon de technische kant van de zaak weten.’

Hij legde u uit hoe er gecontroleerd werd?

‘Ja, maar ik denk dat ze dat even anders hadden moeten aanpakken. Ze hadden gewoon de mensen die ze niet vertrouwden er rechtstreeks op moeten aanspreken. Dat gebeurde nooit. Hij heeft ook nooit aan mij gevraagd, gebruiken jullie epo?’

Janssen haalt een voorbeeld aan uit zijn tijd bij Skil-Shimano, waarbij de UCI een renner op epo had kunnen betrappen, maar heeft laten gaan. In 2007 is het Franse talent Clement L’hotellerie bij de ploeg gekomen en spreekt Janssen bij een voorjaarskoers in Luxemburg aan. ‘Hij vertelde dat-ie epo, testosteron, cortisonen en ik denk ook groeihormonen gebruikte. Echt het hele rijtje. Dus ik heb hem twee weken later in Maastricht uitgenodigd en hem gezegd, het is nu 2007, dat kan niet meer.’

Als Janssen het jaar erop de overstap maakt naar P3-Batavus, het latere Vacansoleil, ziet hij ‘met open mond’ op televisie dat L’hotellerie uit het niets het bergklassement wint in Parijs-Nice. Janssen wordt direct erna door zijn opvolger bij Skil gevraagd om in vertrouwen naar de bloedwaarden van L’hotellerie te kijken. ‘Ja, dat was duidelijk. Die zat aan de epo.’

Janssen heeft het zo gehad met de hardleerse Fransman dat hij het UCI-hoofdkantoor in Zwitserland belt: ‘Ik zeg tegen Zorzoli, hé, waarom hebben jullie die jongen niet op bloed gecontroleerd in Parijs-Nice? Hij heeft nu afwijkende waarden, dus ga morgen naar Frankrijk en doe een out of competition-test.’

Dus u tipte de UCI?

‘Ja.’

En?

‘Ze hebben er niks mee gedaan.’

https://www.ytcropper.com/embed/Qr59b2905893e82/loop/noautoplay/

Twintig jaar lang is hij zelf onderdeel van de dopingcultuur geweest, maar hij beseft dat er nu een omslag gemaakt moet worden. ‘De spanning bouwde zich steeds meer op, ik had echt het idee, dit gaat mis.’

In een gesprek met teammanager Daan Luijkx maakt hij duidelijk dat hij als arts weliswaar een dopingverleden heeft, maar dat hij binnen Vacansoleil vanaf dat moment een zerotolerancebeleid wil invoeren. Hij stelt voor een intern controlesysteem in te stellen waarbij de ploeg zelf de bloedwaarden van de renners test en iedere nieuwe aanwinst vooraf screent.

Hij weet precies wie hij hiervoor moet benaderen en gaat een hernieuwde samenwerking aan met Douwe de Boer, die hem eerder bij PDM heeft geholpen met de testosteron-experimenten. Ze spreken af dat hij de resultaten als extern adviseur zal interpreteren. Renners met verdachte bloedwaarden krijgen code rood, de twijfelgevallen oranje en een normaal bloedprofiel groen.

Als Janssen en Luijkx in Zwitserland door de UCI aan de tand worden gevoeld over het ethische gehalte van de ploeg, legt hij het plan aan hen voor. ‘De UCI was zo over het idee te spreken dat we mede daardoor in 2009 een licentie kregen.’

Terwijl je met zo’n intern systeem ook het dopinggebruik kunt monitoren. U weet of een renner aan de epo zit en kunt hem waarschuwen voordat hij positief is.

‘Daar was het niet voor bedoeld. Het was echt om het buiten de deur te houden.’

In de praktijk blijkt het zerotolerancebeleid moeilijker dan gedacht. Zo wordt L’hotellerie, ondanks eerdere waarschuwingen van Janssen, door Luijkx gecontracteerd. ‘L’hotellerie komt voor de ploegpresentatie naar me toe en begint uit te leggen dat-ie al die tijd gewoon doorgegaan is met zijn gedoe. En dat-ie van plan is dat door te zetten. Ik zeg, dat gaat niet.’

Janssen voelt de bui al hangen; ‘Dus van januari tot juni heb ik ‘m twaalf keer laten prikken.’L’hotellerie valt uiteindelijk door de mand en De Boer geeft hem code rood vanwege epo-gebruik. Maar op hetzelfde moment krijgt de ploeg het bericht van de UCI dat de renner positief is getest op methylhexanamine. ‘Ik vond dat zo jammer, nu hadden we er eentje kunnen pakken met ons eigen systeem. Dat had de waarde ervan getoond.’

De UCI schorst L’hotellerie en de ploegleiding maakt achter de schermen een afspraak met de Fransman. Hij verlaat per direct de ploeg, als zij zijn interne controleresultaten niet naar buiten brengen. Daarmee wordt hij alleen gestraft voor de methylhexanamine en blijft zijn epo-gebruik verborgen, tot ontsteltenis van Janssen.

‘Ik vond dat we dat bekend moesten maken. Je wilt toch laten zien dat we het goed doen? Daar kwam niks van in. Ja, godverdomme, wat heeft het dan voor zin?’

Was dat de eerste renner die code rood kreeg? 

‘Nee, Luijkx wilde voor dat seizoen Ruben Plaza contracteren. Ik heb veel moeite moeten doen om zijn bloedwaarden te achterhalen en die waren niet goed. Hij manipuleerde duidelijk met epo. Plaza was de eerste die rood kreeg. Ik heb Luijkx laten weten dat hij Plaza niet kon contracteren, daar was-ie behoorlijk pissig over.’

Volgens Janssen predikt de ploeg naar buiten toe een zerotolerancebeleid, maar wordt het eigen controlesysteem intern ondermijnd. Na het afketsen van Plaza laat Luijkx zijn oog vallen op de Franse toprenners Romain en Brice Feillu. ‘Dus ik zei tegen Luijkx, oké, dan moeten die broertjes Feillu ook door de molen. Nou, dat is er nooit meer van gekomen.’

© Thomas Blom

Het vertrouwen wordt niet meer hersteld en Janssen keert het wielrennen in 2009 definitief de rug toe. Hij heeft genoeg van het opportunistische beleid van de ploeg. Na zijn vertrek krijgt nog een renner code rood: de Italiaan Riccardo Riccò, die net terugkomt van een maandenlange schorsing wegens epo-gebruik. Toch legt teammanager Luijkx hem vast. Niet veel later laat Riccò bijna het leven als hij zichzelf een bloedtransfusie toedient met bedorven bloed.

Na uren te hebben gesproken lijkt Janssen opgelucht. Al realiseert hij zich wel dat zijn bekentenissen verregaande consequenties kunnen hebben: ‘Als ze mij na het lezen van dit verhaal net als mijn collega-arts Leinders voor het leven willen schorsen, gaan ze hun gang maar.’ Hij slaat zijn laatste bruiswater achterover. De temperatuur in de woonkamer is flink opgelopen, tot ver boven de 30 graden.

‘Ik hoop vooral dat het doorkomt bij de politici en de bondsbestuurders. Die organisaties moeten op de schop, de dopingbestrijding moet compleet onafhankelijk.’

Dan verzucht hij: ‘Jongens, sodemieter nou eens op met dat gedoe en ga het gewoon eens goed regelen!’

Reactie Leontien van Moorsel

Leontien Van Moorsel geeft in een eerste reactie aan dat ze Janssen kent als keuringsarts vanuit haar jeugd en dat ze ook wel bij hem in de praktijk kwam.

Ze ontkent epo-gebruik en stelt ook dat ze nooit een hematocrietwaarde van 47 heeft gehad.

Enkele dagen later voegt ze daaraan toe: ‘Ik ben in de jaren ’90 heel vaak bij Janssen in de praktijk geweest. Of dat nou eind jaren ’90, 2000 of 2001 is geweest, hij heeft mij advies gegeven op het gebied van mijn voeding en trainingsschema’s. Ik ben dokter Janssen heel erg dankbaar. Hij heeft mij de motivatie gegeven, toen ik mijn comeback maakte, om weer in mezelf te gaan geloven.’

Ze kan zich niet goed herinneren of ze ooit haar bloedwaarden heeft laten testen in Helmond: ‘Als dokter Janssen mij toen geadviseerd heeft Leontien, we moeten een bloedtest doen om te kijken of al je waarden kloppen… Maar of dat in Helmond is geweest? Ik kan me meer herinneren dat ik op Papendal getest ben.’

Reacties wielrenners en teammanager

Dit stuk is tot stand gekomen door raadpleging van tientallen bronnen. Daarnaast is wederhoor gepleegd bij onder anderen:

Aart Vierhouten

Aart Vierhouten bevestigt dat hij in 2006 na zijn overwinning in Friesland naar de dopingcontrole moest, terwijl hij die dag ervoor cortisonen toegediend had gekregen. En dat hij op dat moment geen medisch attest kon overleggen, waarop Janssen een attest heeft gepredateerd.

Vierhouten laat per mail nog weten: ‘Voor alle duidelijkheid, ik had het attest, alleen lag het nog thuis.’

Gert-Jan Theunisse

Gert-Jan Theunisse zegt na het voorleggen van de uitspraken van Janssen dat hij ‘geen enkele behoefte heeft om hierop te reageren’.

Lars Bak

Lars Bak laat via zijn ploeg weten: ‘Ik ben 37 jaar, waarvan zestien jaar profrenner en ik heb altijd geijverd voor en meegewerkt aan een cleane sport. Dit is heel frustrerend en onjuist; ik heb nooit verboden middelen genomen.’

Eddy Bouwmans

Eddy Bouwmans bevestigt dat hij samen met Ab Krook bij Janssen in de praktijk is geweest, voor een inspanningstest. Maar zegt dat hij zich ‘van bloedtransfusies niets kan herinneren’. In 2013 heeft Bouwmans al aangegeven dat Janssen hem epo heeft verstrekt.

Daan Luijkx

Teammanager Daan Luijkx heeft enkele toevoegingen op de uitspraken van Janssen. De renners Romain en Brice Feillu zijn niet voor de ondertekening van hun contracten gekeurd, later is dat wel gebeurd. Verder verklaart hij dat Riccò op basis van zijn bloedwaarden voor zijn dopingschorsing als risico werd bestempeld, maar dat zijn bloed daarna geen afwijkingen vertoonde.

Luijkx stelt wel dat hij nu een renner als Riccò nooit meer aan zou nemen.

Reacties coaches en artsen

Tjeerd de vries

Voormalig KNWU-arts Tjeerd de Vries bevestigt dat er in de periode voorafgaand aan de Olympische Spelen in 2000 éénmalig telefonisch contact is geweest met Peter Janssen, onder meer over de medische overdracht van Leontien van Moorsel, die op dat moment volgens hem door Janssen werd begeleid. Daarbij had Janssen geen bijzonderheden te melden.

De Vries geeft aan dat het gesprek met name ging over de nieuwe regelgeving over bloedwaarden. Epo is wel ter sprake gekomen maar alleen in algemene zin en niet in relatie tot specifieke personen.

Ab Krook

Ab Krook bevestigt dat hij samen met Eddy Bouwmans bij Janssen in de praktijk is geweest, maar volgens Krook was dit voor een inspanningstest. Van bloedtransfusies ‘heeft hij geen weet’.

Zorzoli

De UCI laat op ons verzoek tot wederhoor alleen per e-mail weten dat de heer Zorzoli sinds 2015 geen deel meer uitmaakt van de organisatie.

Over de auteurs

Thomas Blom en Misha Wessel zijn documentairemakers en onderzoeksjournalisten voor onder meer BNNVara en de VPRO.

Over het onderwerp doping maakten zij in 2014 een special voor het tv-programma Andere Tijden Sport: De wetten van Cees Priem, waarin na zestien jaar onthuld werd wie er achter het epo-transport zat dat TVM-ploegleider Priem in de gevangenis deed belanden. In 2013 maakten ze voor datzelfde programma de aflevering Bloedverraad in de Champions League-finale, over het dopinggebruik van Juventus in de finale van 1996 tegen Ajax. Voor Vrij Nederland maakten ze in 2013, voor het eerst na de dopingbekentenis van Lance Armstrong, een interview met UCI-baas Hein Verbruggen, waarin hij toegaf dat de bond jarenlang renners met verdachte bloedwaarden had gewaarschuwd.

 Volkskrant Plus.

Steve Jobs gave us President Trump

Apple chief executive Steve Jobs holds up an iPhone. (Paul Sakuma/Associated Press)

By David Von Drehle Columnist September 5 at 7:24 PM

As Congress returns from summer recess to a plate heaped with work — President Trump added a gooey serving of immigration reform Tuesday on top of the debt ceiling, the budget, hurricane relief and tax reform — another of America’s key institutions is marking 10 years that shook the world.

These simultaneous events have caused the strangest picture to form in my mind. I see Mitch McConnell (R-Ky.), the Senate majority leader, as the tonsured abbot of a Benedictine monastery in the middle of the 15th century. The abbot’s job is to oversee production of handwritten Bibles by monks in the abbey scriptorium. He and his predecessors have tended this vitally important labor for hundreds of years.

But now a goldsmith named Gutenberg, in a German town called Mainz, has devised a machine that can produce identical Bibles — or any other document, for that matter — quickly and cheaply using movable metal letters and oil-based ink. And the abbot is awakening to the realization that nothing will ever be same.

When Apple unveiled its first smartphone in 2007, the company sparked a communications revolution likely to be as transformative as Gutenberg’s. It’s the nature of such seismic change to shake the institutions of culture and society to the ground.

The explosive essence of the printing press was its ability to transmit information widely across space and time. Laypeople could own and read their own Bibles, and the result was the Reformation. Scientists could record their observations to share with other scientists, and inventors their innovations with other inventors, and the results were the Scientific and Industrial revolutions. Philosophers could spread their ideas to activists, and activists to more activists, and one result was that durable document that begins: “We the people of the United States, in order to form a more perfect union . . . ”

6 politicians Trump targeted on Twitter

Trump called out Sen. Jeff Flake (R-Ariz.) and Sen. Lindsey Graham (R- S.C.) on Aug. 17 for their criticism of his leadership. Here are 4 other politicians Trump has targeted on Twitter. (Video: Elyse Samuels/Photo: Jabin Botsford/The Washington Post)

If all of those changes could flow from oily ink on slugs of alloy, what earthquakes will follow from a technology that gives to nearly every human being the tools of worldwide mass communication? I find the question frankly mind-boggling.

But one thing is clear after the election of 2016 — the first American election truly dominated by mobile communication and the social networking it sparks: The future is cloudy for the likes of Mitch McConnell. The power of traditional party leaders flows from their ability to make, and control, connections that are otherwise extremely difficult. A well-run party controls the connection between a candidate and a line on the ballot. It controls access to key donors, who can open the gateway to television, the great persuader. Through these and other linkages, the party mediates the most important connection of all, between the candidate and the voters.

We saw last year that the power of the smartphone is vaporizing these functions. Donald Trump captured the Republican ballot line even though he had no appreciable connection to the Republican Party. Nothing like it had ever happened to an American political party. Trump had his own access to television after decades as a public performer and provocateur. More important, though, was the way he leveraged his celebrity via smartphone. His millions of followers on Twitter and Facebook became a rapidly growing Party of Trump. His supporters felt a personal and authentic connection that left no room for mediation by GOP elites.

Democratic bosses narrowly avoided a similar loss of control. Only their insider system of superdelegates cushioned them from the threat of a takeover by independent Sen. Bernie Sanders of Vermont. Powered by smartphone connectivity, Sanders supporters were able to crowdfund a nearly $230 million primary challenge that almost ousted the choice of the party leaders, former secretary of state Hillary Clinton.

In the cloisters of the Senate, Abbot McConnell’s scribes are his 51 fellow Republican senators, who, to one degree or another, must be asking themselves what this revolution means for them. If they fall into line behind their party leader on such difficult issues as debt, taxes and immigration, can he shield them from the critics who mobilize at the touch of a screen? Of course not — McConnell can’t even shield himself from the president’s tweets.

Perhaps Democrats could help him through his legislative minefield? That path is no easier. McConnell’s knack has always been discipline, not compromise. Reaching across party lines is unnatural for a man whose devotion to the Republican Party is as pure and permanent as a monk’s vow.

Moreover, it’s highly uncertain how much compromise is possible in this new age of direct connectivity. Any Democrat who votes for legislation that frees McConnell from a jam and gives the president an occasion to brag is likely to face a storm of Internet opposition.

White House: Trump’s tweets aren’t reviewed before being posted

Deputy White House press secretary Sarah Huckabee Sanders said, as far as she was aware, President Trump’s tweets are not reviewed before he posts them to Twitter, on June 5 at the White House. (Reuters)

In short, Pennsylvania Avenue is not the place to read the future of politics. Look instead toward Cupertino, Calif., where on Sept. 12 a new iPhone will remind us that change is the new normal.

At the reception the former president came over to me laughing. “Do you know what Ben asked me? He said, ‘Did I ever piss you off?’ ”

By Sally Quinn September 5 at 12:29 PM \

Ben Bradlee, the legendary executive editor of The Washington Post from 1968 to 1991, died on Oct. 14, 2014, at the age of 93. Though it was little known outside his closest circles, he had spent his final years grappling with dementia. This is an excerpt from a new memoir by his widow, veteran Post writer Sally Quinn. Her book, “Finding Magic,” will be released next week by HarperCollins.

Sally Quinn, left, with her husband Ben Bradlee, right, and their son, Quinn, on a 2001 trip to Turkey to celebrate Ben’s 80th birthday. Within a few years, she recalls in a new memoir, she found herself baffled by changes in his behavior. (Courtesy of Sally Quinn)

I always thought that my marriage was perfect, that our love was inviolable and eternal, but on January 8, 2003, Ben and I sat in the waiting room of a highly respected Washington psychiatrist named Steven Wolin. We were miserable. Our once glorious marriage was tense and strained. Neither of us understood what was happening, and it is only now, nearly fifteen years later, that I can more fully understand the why of it all.

I was devastated by Ben’s change in attitude and behavior toward me. His personality had always been sunny and optimistic. Suddenly he had become moody, downbeat, and in some instances outright hostile. Nobody else saw that side of him. It was only directed at me. I was crushed by the changes in him. They had come on gradually, but now it was clear that this behavior was intensifying and not going away.

He didn’t like the idea of being “put on the couch.” He also didn’t like to be on the defensive, which he definitely was once I described the situation from my point of view. Ben seemed a bit confused when he heard me relate our problems, as though I were talking about somebody else, not him. He kept saying things like, “I can’t believe I said that or used that tone. That’s not who I am.” He would say, “But I love her. Why would I talk to her that way?”

Quinn and Bradlee, left, with Harold Evans and Tina Brown at the 2012 White House Correspondents’ Association dinner. (Jonathan Ernst/Reuters)

Bradlee and Quinn at a 2013 party. As his confusion grew, Quinn stuck closely to his side during social engagements. (Sarah L. Voisin/The Washington Post)

In 2011, a reporter called Ben at the Post, where he maintained an office as a vice president at large, to interview him about something sensitive that had happened at the paper. Ben was very forthcoming — in fact, too forthcoming. He told the reporter much more than he should have, much more than he knew. After the piece came out, I went to Washington Post Company Chairman Don Graham and suggested that it might be time for Ben to stop going to the Post. Don, the kindest human being on the planet, refused to even consider it. However, we did work out a plan. All the secretaries and assistants on the floor were advised never to put a call through to Ben without checking with his secretary Carol or Don or me. Everyone was told to turn down all interview requests. Ben never knew about it.

It had been five years since he had been diagnosed with early-stage dementia, but few outside the family knew it. Almost every day he went down to the Post cafeteria for lunch and would be immediately surrounded by a coterie of reporters and admirers, and that seemed to perk him up. There was always a group conversation and as long as Ben gave somebody the finger or told somebody to “f— off,” people didn’t seem to notice the forgetfulness that much.

I organized a lunch group at the Madison hotel across from the Post, where I had a running tab. Carol had a sign-up sheet and up to five people could join. It was always full. We called it “Tuesdays with Ben.”

One night we went to George Stephanopoulos and Ali Wentworth’s house for a party. We were all standing around having cocktails when Ben, suddenly pale and weak, collapsed on the sofa and proceeded to have what looked like a seizure. His eyes rolled back in his head, his mouth dropped open, and he blacked out. Within minutes, we were speeding to George Washington University Hospital. Within a half hour, Ben was alert and talking, telling anyone who would listen to “get me the hell out of here.” He was fine.

It was only a day or two later that I realized he was behaving differently. He wasn’t as sharp. He had lost something. I was the only one who noticed.

Sally Quinn and Ben Bradlee on their wedding day, Oct. 20, 1978. (Harry Naltchayan/The Washington Post)

We continued to live our lives as normally as we could. He continued going to the Post every day.

Between episodes, Ben was alert, insightful, and aware. The awareness made the lapses all the more painful. What was so compelling was that I never knew when I was going to have the real Ben as opposed to some stranger.

By the fall of 2012, though, I knew it was time to come clean. I was going to have to tell people that Ben had dementia.

Ben was in his office and I stopped by. The phone rang and Carol picked it up. It was our old friend, British editor and publisher Harry Evans, the husband of editor Tina Brown. I took the call. “Harry,” I said, “Ben can’t take calls anymore. He has dementia.” There was dead silence on the phone and then Harry plaintively said, “Oh dear, I’m afraid we’re all going to end up that way at some point, aren’t we?”

It was done. We were heading into a new life, a life I was dreading, and yet a life that would be fulfilling in a way that I never could have imagined.

The A-word is a killer, which is why I always said “dementia,” even though it was never clear which he had. Somehow Alzheimer’s sounds like something one could catch. Dementia sounds tamer, more like gentle aging. At dinners, I would ask my friends to seat me next to Ben so that I could protect him. I’d make sure the person on his other side was aware of Ben’s situation.

I suggested once more that Ben give up his office. Again, Don wouldn’t hear of it. He was resolute. Ben’s office was there for him until he died.

The geriatric psychiatrist recommended a fabulous support group called “The Friends Club” that met in a church in Bethesda. There were twelve men at various stages of dementia who met three days a week. I thought I was in for a big fight with Ben, that he would never agree to go to some “candy ass” program. I never described it as a club for men with dementia. I told him it was a group for old Navy men and foreign service types and journalists (all true). Sandra Day O’Connor’s husband, John, had been in the group and so had Sargent Shriver.

For reasons that I will never understand, Ben agreed to go to the support group. On the first day, I sat in on the whole session, next to Ben. One man sat quietly, not participating at all. There were others in the group, the newer ones, who seemed quite normal until, after an hour or so, they began repeating themselves. Every once in a while, one of them would stop in the middle of talking and say, “I can’t remember s—!” The others would totally crack up with appreciation. Ben did too. He began to relax.

I found myself holding court, keeping the conversation going around the table, telling stories, basically standing on my head. I was trying so hard to entertain them all so that they would like Ben. It was emotionally exhausting. I had become Ben’s protective mom. Ben held my hand during most of the meeting. I could see how dependent he was on me. He was so nervous and looked lost. I had never seen Ben like that. It killed me. Any hostility he had been showing to me simply disappeared. As I drove him home he just put his hand over mine and said, “I love you, babe.” I felt in some way that God had given me Ben back.

President Barack Obama greeting Bradlee at the White House in November 2013, where the editor received the Presidential Medal of Freedom. (Bill O’Leary/The Washington Post)

In August of 2013, Jay Carney, then Barack Obama’s White House spokesman, called me to say that the president was going to award Ben the Medal of Freedom but that it was to be kept a secret until it was announced some weeks later. Ben was ecstatic, although I’m not sure at that point that he really understood what was happening. That night we had people for dinner, a number of journalists, and Ben announced to everyone that he was getting the Medal of Freedom. He had forgotten it was a secret.

The ceremony was to be in November, and Ben was obsessed. Night after night he would get up at all hours and try to dress for the ceremony. At that point he had lost track of dates. The night before the awards I invited all his children, his grandchildren, his stepchildren, his step-grandchildren, and his nieces and nephews for a family party. Ben was in his element.

I was surprised at how important this medal was to Ben. Public affirmation of his achievements was something he had never really cared about. Especially in his later years, he was constantly being asked to be celebrated at various events. He almost always declined. Yet, here we were, as Ben was about to receive the highest civilian honor an American can get, and he was beside himself with excitement and anticipation.

He must have known that he was coming to the end of his life. He had been reminiscing more than usual about his past. In some way this medal represented to Ben so much that had given his life meaning. He had served in World War II, defending his country and its values. He had worked as a journalist for nearly sixty years, devoted to finding the facts and exposing the truth, defending the Constitution and the First Amendment and all that it stood for. He had fought the good fight, he had finished the race, he had kept the faith.

The plan was for me to go early to the White House for the rehearsal to stand in for Ben and he would come later. There was no way he could stand around for hours beforehand.

Bradlee, center, with ballplayer Ernie Banks, left, and Bill Clinton at the Medal of Freedom ceremony. He didn’t usually care for honors and awards, but on this day, Quinn writes, “he was beside himself with excitement and anticipation.” (Bill O’Leary/The Washington Post)

Among those who were being honored that day were Bill Clinton, Oprah Winfrey, and Gloria Steinem. I had walked through the drill along with the other recipients. They had to walk up the aisle of the East Room to the podium, get up the stairs, wait for their citation to be read, walk up to the president, receive the medal, get back to their chairs, and then get back down the stairs. I was frantic. I knew Ben couldn’t do it by himself. He was particularly out of it that morning, probably out of nervousness and excitement and lack of sleep. He had his good days and his bad days. This was a bad day.

In desperation I went to Clinton and asked if he would help Ben get through it. He took Ben by the hand and guided him up the red carpet to the podium and helped him to his seat, signaled him when he was to get up, helped him over to the president, guided him back to his seat, and then took his arm and led him out of the room when it was over. I was so grateful.

At the reception the former president came over to me laughing. “Do you know what Ben asked me? He said, ‘Did I ever piss you off?’ ” Clinton told me he had responded no, “but that’s only because by the time I became president you had already stepped down as editor.”

Ben went home and slept the rest of the afternoon. Miraculously, when he woke up, he was himself again so we were able to go to the president’s dinner for all the honorees, present and past.

President Obama made a point of going around the table and greeting everyone. He spent an especially long time talking to Ben who held his own in the conversation, laughing and joking. It was as if he had had a giant bolt of energy come down from the sky and infuse his body with his Ben-ness. I couldn’t have been more proud or loved him more that night.

Bradlee and Quinn at Grey Gardens, their Long Island estate, in August 2013, a little more than a year before he died. (Courtesy of Sally Quinn)

It was Thursday, September 11, 2014. Ben would be dead in a little over a month, but I couldn’t have predicted that. We were moving forward with life as usual, our new normal. Ben was tired but in a good mood. He was always happy to see his doctor, Michael Newman, and we had a jovial conversation about Ben’s overall health. Ben said he was slowing down but felt fine. Michael asked the nurse to take Ben for a blood test, then shut the door and sat down.

“I’m putting Ben in hospice care,” he said.

“I’m sorry?” Clearly I hadn’t heard him correctly.

“I’m putting him in hospice care.”

“What does that mean?” I asked. “He’s not dying. He’s healthy as a horse. There’s nothing medically wrong with him. He sleeps a lot and is confused, but the geriatric psychiatrist said he could live for five more years.”

“I know,” said Michael quietly. He was always honest with me, and beyond empathetic. He loved Ben too.

“How much time does he have?” I asked finally.

“Maybe four months but I doubt it,” he said. “Probably two.”

Ben’s hospice nurse, Vallerie, began visiting regularly. Ben still had no idea she was a hospice nurse. Or maybe he did. He hadn’t asked a single question about his health.

I was moving full steam ahead with funeral planning. It was a strange yet welcome distraction, a way to keep my hands busy and my mind occupied. I had called the National Cathedral to set up an appointment with the staff. I had lined up the choirs, a tenor, a band, the food and a tent for the reception, the programs, the evergreens for the church. I hadn’t cried. I had too much to do and not enough time, although I still hadn’t accepted it yet. I was planning all this just in case. . .

A week or so before Ben died, Vallerie was conducting a “routine” checkup on Ben. Suddenly he turned serious.

“When am I leaving?” he asked.

“What do you mean, Ben?” I responded.

“When do I have to go?” I looked at Vallerie. Was he saying what I thought he was saying?

“Go where, Ben?” I asked.

He appeared frustrated and impatient. “When am I going home?”

“You are home, Ben,” I said, taking his hand. “You are home.” He closed his eyes and leaned his head back on the sofa.

Vallerie motioned to me to leave the room with her.

“He’s asking when he’s going to die, isn’t he?” I said, barely able to keep it together.

“Yes.”

I knew that “going home” was the closest we were going to get to speaking about his death. His spirit was in me and mine in him. We didn’t need to say anything to each other. He knew and I knew. We both knew.

Politics News Alerts

Major national and political news as it breaks.

Sign up

Quinn at her husband’s funeral at National Cathedral, Oct. 29, 2014. “I was more in love with him the day he died than I had ever been before,” she writes. (Bill O’Leary/The Washington Post)

What did Ben’s death mean to me? I got religion or some sense of spirituality from the idea of love, self-sacrifice, mystery, and magic. It happened to me in a much clearer way at that moment. It illuminated for me the story of my life.

Being in love with a man on his deathbed is not romantic in the traditional sense, but I was more in love with Ben then than at any other time. I was in love with him every minute of every day, until the day he died. And I was more in love with him the day he died than I had ever been before.

I have faith in the power of love. Ultimately loving is the most important thing a person can do. Giving and receiving love is encapsulated in another of my favorite words, albeit a rarely used one, redamancy, which means “the act of loving in return.” George Sand was right when she wrote, “There is only one happiness in life, to love and be loved.”