Bas KnoopJasper Been
De voor de schatkist zeer lucratieve gaswinning in Groningen is uitgemond in een ‘ongekend systeemfalen’, waarbij de belangen van zo’n tweehonderdduizend gedupeerde Groningse burgers door achtereenvolgende kabinetten ‘structureel zijn genegeerd’, aldus de parlementaire enquêtecommissie. Hoe heeft het zover kunnen komen?
Protest in Zeerijp voorafgaand aan de presentatie van het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen. Foto: Vincent Jannink/ANP
Zestig jaar gaswinning in Groningen is het verhaal van twee werelden die elkaar in de loop van de tijd volledig zijn kwijtgeraakt, schetst de parlementaire enquêtecommissie Groningen in haar vrijdag verschenen eindrapport. In de ene wereld, die van de politici, ambtenaren en oliebedrijven, domineren winst- en verliesrekeningen, protocollen, regels en processen. De andere wereld is die van de Groningers, die zich zorgen maken over hun gezondheid, de vele aardbevingen en de schade aan huizen.
‘Die twee werelden liggen inmiddels mijlenver uit elkaar’, zei commissievoorzitter Tom van der Lee bij de presentatie van het rapport in Zeerijp, hartje aardbevingsgebied. De bijna 2000 pagina’s tellende studie velt een spijkerhard oordeel over een overheid die, samen met gasexploitant NAM, jarenlang de zorgen van gewone burgers negeerde, bagatelliseerde of onder het tapijt schoof.
Ereschuld aan Groningen
Politici, ambtenaren en de olie- en gasbedrijven Shell en Exxon hebben in Groningen een ‘rampzalige situatie’ gecreëerd door keer op keer de ‘ernst en urgentie van de problematiek’ te onderschatten en zich vooral te laten leiden door financiële belangen, stelt de commissie.
Een verwijt dat ook Mark Rutte treft, al ruim twaalf jaar minister-president. Rutte maakte weliswaar herhaaldelijk excuses, legde werkbezoeken af en hevelde de besluitvorming over ‘Groningen’ over naar de ministerraad, maar zorgde niet voor ‘wezenlijke verandering’ die Groningers vooruithielp. Hij wekte slechts ‘verwachtingen’, is het venijnige oordeel van de Kamerleden.
De conclusies roepen herinneringen op aan de kinderopvangtoeslagaffaire, waarbij een parlementaire ondervragingscommissie sprak over ‘ongekend onrecht’. Ook toen klonk het verwijt dat de overheid burgers tot wanhoop dreef door niet te (willen) luisteren naar hun verhalen, hun zorgen.
Nederland heeft een ‘ereschuld’ aan Groningen die vooral door de staat en de NAM moet worden ingelost, stelt de commissie. Hoe dat moet gebeuren, moet worden bepaald in een dialoog met de Groningers.
Gezwalk
De commissie kwam met een reeks aanbevelingen om de situatie in Groningen te verbeteren. Zo moet de schadeafhandeling ‘milder, makkelijker en menselijker’. Ook moet er een einde komen aan het jarenlange ‘gezwalk’ bij de versterking van woningen. De commissie adviseert te gaan werken met een gebiedsgerichte aanpak, waarbij niet één huis, maar direct een hele straat of wijk wordt aangepakt.
Daarnaast moet de overheid langjarig extra geld uittrekken om Groningen weer aantrekkelijk te maken als plek om te wonen of te ondernemen, bijvoorbeeld door te investeren in zwembaden, buurthuizen, infrastructuur en het onderwijs.
De commissie stelt verder dat de staat en de NAM extra geld opzij moeten zetten voor investeringen in de provincie en voor eventuele extra kosten voor de schadeafhandeling en versterking na 2028. De oliemaatschappijen Shell en Exxon moeten bovendien afzien van een claim op niet-gewonnen gas.
Ramp in slow motion
Hoe kon de Groningse gaswinning van een succesverhaal veranderen in een hoofdpijndossier, voor zowel de Groningers, de overheid als de oliebedrijven? Een belangrijke oorzaak voor deze ‘ramp in slow motion’ zoekt de commissie in de ‘innige’ samenwerking tussen de private oliebedrijven (NAM en haar aandeelhouders Shell en Exxon), staatsbedrijf EBN en ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken. In dit zogeheten gasgebouw heerste een ‘cultuur van geslotenheid en informeel overleg’, die past bij een ‘old boys network’.
In het gasgebouw lag vooral de nadruk op het zo goed mogelijk verkopen van zo veel mogelijk gas. In de afgelopen zestig jaar verdienden de staat en de NAM gezamenlijk zo’n €429 mrd aan het oppompen van Gronings gas. De gaswinning was voor de staat en de oliemaatschappijen zo lucratief, dat er amper oog was voor de langetermijnrisico’s, stelt de commissie. ‘Signalen van buiten’, bijvoorbeeld over de aardbevingsrisico’s, werden binnenskamers vaak afgedaan ‘als ook maar een mening’.
Het leidde ertoe dat op ‘diverse belangrijke momenten’ ministers en ook de Tweede Kamer ‘onvolledig of onjuist zijn geïnformeerd’ over de ontwikkelingen in het gasdossier. De commissie concludeert dat de Kamer ‘haar controlerende functie niet goed heeft kunnen uitoefenen’ en ‘weinig heeft kunnen betekenen voor de Groningers’.
Bekijk ook onze webspecial
Groninger Gasmiljarden: een geschiedenis van boortorens, aardbevingen en onderhandelingen
Onder het mom van de leveringszekerheid stelden de NAM en de staat lange tijd dat de gaswinning niet omlaag kon. ‘Leveringszekerheid werd te veel als vaststaand gegeven gepresenteerd, maar was in feite een rookgordijn’, aldus Van der Lee. Tijdens de openbare verhoren kwam al naar voren dat gashandelaar Gasterra al in 2013 in staat was om de gaswinning terug te dringen. Door hoogcalorisch gas met stikstof aan te lengen, kon 20 miljard kuub laagcalorisch Gronings gas per jaar worden bespaard. Toch gebeurde dat niet.
Sterker nog, in het jaar na de zware aardbeving in Huizinge in 2012 — met een kracht van 3,6 nog altijd de zwaarste beving in Groningen — ging de gaswinning niet omlaag maar juist fors omhoog, ondanks een alarmerend rapport van toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). De enquêtecommissie noemt dat besluit een ‘grove schending van de belangen van Groningers’.
Echte gamechanger
Het is symptomatisch voor de manier waarop de staat en de NAM hebben gehandeld in het gasdossier, stelt de commissie. Pas op het moment ‘dat andere partijen afdwingen dat er geluisterd moet worden, komt er schoorvoetend verandering in de zaak’. Een ‘echte gamechanger’ was het moment dat maatschappelijke groeperingen een strafrechtelijk onderzoek door het OM naar de NAM afdwongen. Vanaf dat moment waren Shell en Exxon bereid om de gaswinning geleidelijk aan af te bouwen. ‘Veel ellende had voorkomen kunnen worden, als de zorgen van de Groningers van begin af aan serieus waren genomen’, stelde Van der Lee.
Rutte: conclusies zijn hard binnengekomen
Het vernietigende oordeel van de parlementaire enquêtecommissie naar de gaswinning in Groningen, is ‘hard en pijnlijk’, zei premier Mark Rutte vrijdag op zijn wekelijkse persconferentie. ‘Dit komt hard binnen, ook bij mij persoonlijk.’ Inhoudelijk wilde Rutte niet veel zeggen over het rapport. Vermoedelijk eind april komt het kabinet met een officiële reactie. Hij hoopt ‘iets van vertrouwen te kunnen terugwinnen’ van de Groningers. Ook hoopt hij dat het rapport zorgt voor een versnelling van de versterkingsoperatie. ‘Dat gaat echt te langzaam.’ De NAM erkent in een schriftelijke reactie ‘een belangrijke rol te hebben gespeeld in het laten ontstaan van deze crisis’. ‘Wij hopen dat het werk van de commissie leidt tot maatregelen waardoor de situatie voor de Groningers snel zal verbeteren.’ Marjan van Loon, president-directeur van Shell Nederland, schrijft in een reactie dat ‘Groningen is tekort gedaan’. ‘De gasgebouwpartijen, ook Shell, hebben niet goed genoeg geluisterd naar de mensen in Groningen toen zij hun zorgen uitten over de schades aan hun huizen en over de veiligheidsrisico’s van de gaswinning.’
Daarbij richt de commissie ook haar pijlen op de rol van de Tweede Kamer
Met het dichtdraaien van de gaskraan, een besluit dat in 2018 is genomen, en de afname van het aantal aardbevingen zijn de problemen voor de Groningse gedupeerden nog niet voorbij. Velen zitten nog klem in een schadeherstel- en versterkingsoperatie die is verzand in een bureaucratische nachtmerrie.
Schaamte
Ook hier staan de belangen van de Groningers niet centraal. ‘Wat opvalt is de volstrekte dominantie van regels, procedures en afspraken, ten opzichte van die van bewoners die proberen hun huis weer hun thuis te laten zijn.’
Vooral de trage versterking van huizen leidt tot gevoelens van desillusie en onmacht. Het gaat om ruim 27.000 woningen, waarvan er nog duizenden geïnspecteerd moeten worden en mogelijk daarna versterkt. In 2028 moet de operatie zijn afgerond, maar toezichthouder SodM betwijfelt of dat gaat lukken.
Aan staatssecretaris Hans Vijlbrief van Mijnbouw om het tegendeel te bewijzen. Hij kan in Groningen op veel sympathie rekenen vanwege zijn doortastende en invoelende optreden. ‘Sinds zijn aantreden lijken de signalen uit Groningen eindelijk voldoende op waarde geschat te worden’, schrijft de commissie.
Zelf zei Vijlbrief ‘vooral schaamte te voelen’. ‘Als je al die feiten achter elkaar leest, beneemt je dat de adem’, zei hij in Groningen. De vraag of hijzelf of het hele kabinet gaat aftreden, ontweek hij. ‘Vandaag is geen dag voor Haagse discussies, vandaag moet het gaan over de Groningers en het leed dat we ze hebben aangedaan. Groningers hadden altijd gelijk.’
Lees ook
Lees het volledige artikel: https://fd.nl/politiek/1468665/enquetecommissie-staat-en-nam-moeten-ereschuld-aan-groningen-inlossen-fyb3caT0gGQT
Like this:
Like Loading...
@annoz weblog 