Niet alleen Oekraïners, maar ook duizenden Russen verlieten afgelopen jaar hun thuisland. Drie van hen vertellen over hun komst naar Amsterdam. ‘Ik ben bang voor een oordeel als ik zeg dat ik Russisch ben.’Madelief van Dongen24 februari 2023, 03:00
Precies een jaar geleden, op donderdag 24 februari 2022, toog de Russische Pjotr Safronov (41) samen met honderden landgenoten naar het Poesjkinplein in het centrum van Moskou. Het doel: opstaan tegen de Russische invasie in Oekraïne. Maar nog voordat Safronov zich goed en wel bij de menigte had gevoegd, werd hij gearresteerd. “Ik was niet verrast of afgeschrikt,” zegt hij. “Ik geloof dat politieke verandering alleen mogelijk is van binnenuit, door als Rus zelf op te staan.”
Dat werd in de maanden na de invasie steeds moeilijker. Nieuwe repressieve maatregelen maakten het verspreiden van ‘nepnieuws’ strafbaar en Safronov kreeg als academicus te maken met internationale censuur. “Ik kon geen gebruik meer maken van Zoom en andere internationale diensten, omdat we door sancties niet meer met Russische bankkaarten konden betalen. Wetenschappelijke uitwisseling werd onmogelijk.”
Na lang wikken en wegen, besloot hij te vertrekken. In juli arriveerde Safronov in Amsterdam, waar hij als gastonderzoeker aan de UvA en als fellow aan het NIAS-instituut van de KNAW ging werken.
Safronov is een van de duizenden Russen die het afgelopen jaar hun land verlieten. In totaal kwamen volgens het CBS 3796 Russische migranten naar Nederland in 2022, ten opzichte van 2984 in 2021 en 2252 in 2020. Het gaat om Russen die zich hebben ingeschreven in de Basisregistratie Personen, zoals studenten, asiel- en arbeidsmigranten. In totaal vroegen 590 Russen asiel aan in Nederland. Cijfers van het aantal Russen dat zich inschreef in Amsterdam, zijn er nog niet.
Gedwongen migrant
Activist en kunstenaar Paulina Siniatkina (33) uit Moskou besefte na de invasie al snel dat ze haar activisme tegen de oorlog niet in Rusland uit kon voeren. “Ik had geen tijd om mijn appartement op te ruimen of waardevolle spullen te pakken,” zegt ze. “Vluchten werden één voor één geannuleerd.” Via een toeristen- en studentenvisum kwam ze uiteindelijk in Amsterdam terecht – de geboortestad van haar vriend.
“Ik hou van mijn land, maar sinds de oorlog voelt het alsof de lucht er vergiftigd is,” zegt ze. “Het is niet meer de plek waar ik thuishoor.” In Amsterdam deed Siniatkina de eerste vijf maanden vrijwilligerswerk: ze ving Oekraïense vluchtelingen op bij CS. “Ik móest iets doen, had een vernietigend schuldgevoel. Daarin ging ik voorbij aan mijn eigen emoties. Ik wil niet klagen, want mijn huis wordt niet gebombardeerd. Maar ik ben en blijf een gedwongen migrant.”
Een 40-jarige vrouw uit Moskou, die om veiligheidsredenen liever anoniem wil blijven, herkent dat gevoel. “Officieel was het mijn eigen keuze om te vertrekken,” zegt ze. “Maar die keuze is sterk beïnvloed door de oorlog.” De Moskouse werkte voor een internationale organisatie toen de invasie begon. Ze kon haar werk op internationaal niveau niet meer voortzetten en raakte in een isolement. “Hoewel mijn leven niet werd bedreigd, raakte ik gedeprimeerd. Ik voelde me gevangen in mijn eigen land.”
Angst en onzekerheid
Uiteindelijk wist ze met succes te solliciteren naar een baan in Amsterdam. In juli verhuisde ze. “Ik werd verwelkomd door Amsterdammers en expats,” zegt ze. “Maar zelf ben ik in de war en voel ik me alleen. Sinds de oorlog weet ik niet meer wat goed en slecht is. Ben ik medeplichtig of een landverrader?”
De Russische zegt verscheurd te zijn tussen verdriet voor Oekraïne aan de ene kant, en angst voor bommen en kernwapens aan de andere. “Maar ik ben niet iemand die de barricades opgaat, ik ben geen held. Daar voel ik me ook schuldig over.”
Veel Russen worstelen met hun psychische gesteldheid sinds de oorlog. Het antidepressivagebruik in Rusland groeide sinds begin 2022 met bijna 50 procent en maar liefst 70 procent meer mensen bezocht een psycholoog of psychiater. Het gaat bijvoorbeeld om gevoelens van schuld en schaamte. Dat geldt niet alleen voor tegenstanders van de oorlog, blijkt uit onderzoek van het Publieke Sociologie Laboratorium. Ook angst en onzekerheid maken dat de psychische gesteldheid van veel Russen achteruit holt.
De Nederlands-Russische Kristina Petrasova van Free Russia NL herkent het gevoel van schuld en medeplichtigheid onder de Russische gemeenschap in Nederland deels. “De Russische samenleving is niet getraind om voor zichzelf te denken en eigen keuzes te maken,” zegt ze. “Mensen hebben dat lang niet doorgehad, maar die bewustwording komt nu op gang. Ze worden aangespoord om persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen. Dat is best ingewikkeld.”
Onduidelijkheid
De houding van Amsterdammers tegenover hun komst, ervaren de Russische Amsterdammers als overwegend positief. Ook Petrasova geeft aan dat Nederlanders over het algemeen niet vijandig zijn tegenover Russen. Toch merkt Siniatkina dat haar Russische identiteit gevoelig ligt. “Ik kan nooit meer enkel zeggen dat ik Russisch ben,” vertelt ze. “Ik ben bang voor andermans oordeel. Het is voortaan altijd: ik ben Russisch, maar tégen de oorlog.”
Bovendien, zegt Petrasova, is de Nederlandse houding ten opzichte van Russische vluchtelingen en migranten ingewikkeld. “Er is veel onduidelijkheid over Russen die status nodig hebben, maar niet meer terug kunnen.” Een groot deel van de Russen die asiel hebben aangevraagd, kan worden teruggestuurd. Er geldt alleen een uitzetstop voor dienstplichtige Russen.
De EU en de Nederlandse regering moeten veel genuanceerder omgaan met Russische en Belarussische paspoorthouders, vindt ook Safronov. “Er komen steeds meer sancties en visumbeperkingen. Terwijl achter een Russisch paspoort veel andere politieke, etnische en seksuele identiteiten zitten. Ook veel mensen die zich júist afzetten tegen het regime van Poetin of Loekasjenko.”
Of hij terug kan, is onzeker. Dat geldt ook voor Siniatkina: ze wíl wel, maar ze ziet het niet snel gebeuren. “Deze ervaring heeft me doen inzien hoeveel ik van mijn thuisland hou,” zegt ze. “Het is mijn droom om terug te keren naar een vrij en democratisch Rusland. Maar of en wanneer, dat weet ik niet.”
Parool
@annoz weblog 