Marike van der Werff: ‘De parels van het land vormen het verhaal van onze winkel.’Louis Blom.
De Franse finesse van Marike van der Werff
‘De kaasdiversiteit is nergens zo groot als in Frankrijk’
Ondernemen in Nederland vanuit liefde voor Frankrijk. Wie zijn die landgenoten met Franse finesse, wat zijn hun drijfveren, ervaringen en vooral: wat is de rol van die Franse passie binnen hun onderneming? Deze keer: Marike van der Werff, eigenaar van de befaamde Amsterdamse Fromagerie Abraham Kef. Voor haar is het Franse land een bron van leven en inspiratie.
„Smaak, geur en herinnering. Die gaan altijd samen. En soms kun je het landschap proeven in een kaas. Zoals een Saint-Nectaire, een milde, halfharde kaas met een woeste natuurkorst uit de Auvergne. Als ik die proef, loop ik zo weer vanuit de rijpingskelder door de uitgestrekte natuur van het Centraal Massief in het oude hart van Frankrijk. Dan ruik ik dat groene landschap met z’n oude afgesleten bergen, uitgestrekte weides en dichte bossen. Als je goed proeft, kun je zelfs proeven of de kaas van zomer- of wintermelk gemaakt is. Je proeft een rijkere smaak, kruidig, bijna fruitig. Het zomerse Franse leven geeft een volheid die het leven op stal niet heeft.”
De kaas begrijpen
„Een Franse kaasmaker aan het werk zien, dwingt altijd respect af. Het is letterlijk hun leven. Ze doen altijd hun best om de kaas te begrijpen, om het leven te begrijpen. Maar ook om mij te begrijpen als ik vertel hoe mijn klanten reageren op de kaas. De meeste Fransen zijn regionaal georiënteerd. En er is geen plek op aarde waar de kaasdiversiteit zo groot is als daar. Elke ondergrond, elk dal, elk jaargetijde geeft zijn eigen smaak of identiteit af in het natuurproduct. Wat het land geeft, wat de traditie van het recept voorschrijft, vertalen de producenten naar wat je proeft. Wij proberen een podium te creëren voor dat landschap, maar dan in het klein. De parels van het land vormen het verhaal van onze winkel.”
Oudste kaaswinkel van Amsterdam
„Fromagerie Abraham Kef is de oudste Franse kaaswinkel van Amsterdam en werd opgericht in 1953. Al snel groeide de bekendheid in artistieke kringen. Er werden proeverijen gehouden en vanaf twaalf uur ’s middags uur vloeide de wijn rijkelijk. Toen ik in 2003 die winkel inliep, wist ik niks van die geschiedenis. Ik had een cateringbedrijfje en zocht een plek waar ik eten kon bereiden. De toenmalige eigenaar zei: ‘Dat is goed. Ik ga op vakantie en daarna moet je me ergens mee helpen in de winkel.’ Maar hij kwam nooit terug.”
De geest van Abraham Kef
„Schuldeisers kwamen wél langs. En de Belastingdienst. Maar niet de eigenaar. Ik zocht een oud-eigenaar op en besloot aan de hand van zijn verhalen en adviezen de winkel te redden. Eigenlijk dacht ik er niet eens heel bewust bij na en had maar een taak: zo precies mogelijk de geest van Abraham Kef voortzetten. Dat ging met strenge regels: de leidraad van Kef werd een soort bijbeltje voor mij. Wat klanten aangaven in de winkel nam ik heel serieus. Trouw, devoot bijna, deed ik hoe het hoorde.”
Een nieuwe wereld
„Zo begonnen de reizen naar Frankrijk. Aanvankelijk twee keer per maand. Kazen testen, ophalen, mensen leren kennen. In Noord-Frankrijk leerden we een affineur kennen, de vakman die de kazen afrijpt. Hij opende een nieuwe wereld voor mij en hielp om kazen uit andere regio’s te krijgen. Maar van sommige gebieden, zoals de bergen, had mijn affineur minder kennis. Daar moesten we het land zelf ontdekken. Zo wilden we dolgraag een echte zomer-Beaufort, dus gingen we langs bij de boeren. Aanbellen, vragen of we mochten proeven. Het vertrouwen winnen van de makers.”
Franse lunch
„Wanneer ik aan Frankrijk denk, denk ik aan die momenten. Aan de kaasmakers, dieren, stallen, eten dat bereid wordt. De geur van hooi, koeien, verse boter die smelt in de pan. En aan de lunch. Niet gecompliceerd, gewoon een stuk brood met kaas en misschien een glas wijn. Bij de boeren en producenten, waar je de dieren kunt zien die straks of over een paar jaar kaas geven waar ik thuis mensen blij mee maak.”
Hang naar nostalgie
„Het tempo van Fransen is anders dan bij ons. En ze kunnen wat bonkig overkomen, zeker als ze je niet kennen. Maar als je echte interesse toont in hun vak, zie je een andere kant. Fransen hebben een bepaalde hang naar nostalgie. Er zit zoveel verlangen in dat land. En naast die prachtige wijnen en kazen zit er ook iets onmiskenbaar plats in die cultuur, iets primitiefs. Een verlangen naar een leven dat gaat over smaak, geur, herinnering, het creëren van het artisanale. Elke kaas heeft zo’n eigen belofte.”
Beetje Frankrijk in Amsterdam
„Inmiddels leveren we met Kef aan een aantal uitstekende restaurants en hebben we drie vestigingen in Amsterdam, waarvan eentje in Noord met een proeflokaal zoals Abraham die zelf opzette. Zijn interieur haalden we terug bij de Belastingdienst. Puur omdat we een beetje Frankrijk in Amsterdam wilden behouden.”
Hoe de tegendraadse Georges-Louis Bouchez in België een politieke aardverschuiving teweegbracht
Georges-Louis BouchezBeeld Belga
Niet eerder kleurde Wallonië na de parlementsverkiezingen zo blauw en vooral zo weinig rood als afgelopen zondag. Waalse media schrijven het succes van de liberalen eensgezind toe aan één man: de excentrieke, tegendraadse partijleider Georges-Louis Bouchez (MR). Hoe deed hij dat?
Toen George-Louis Bouchez (38) vijf jaar geleden aantrad als nieuwe leider van de Franstalige liberale partij Mouvement Réformateur (MR), deed hij zo’n absurde belofte dat zelfs zijn eigen partij er niet in geloofde. Bij de volgende Belgische parlementsverkiezingen ging hij 30 procent van de Franstalige stemmen binnenhalen. ‘Geloof je het zelf?’, klonk het direct. ‘Als liberale partij in Wallonië?’
Maar na zondag moeten vriend en vijand (en daarvan heeft Bouchez er veel) toegeven dat de frontman niet aan wensdenken deed. De MR werd onverwachts de grootste partij in het doorgaans zo linkse Wallonië en Brussel; het behaalde respectievelijk 28 en 23 procent van de Waalse en Brusselse stemmen voor het federale parlement. De kaart van Wallonië kleurde nog nooit zo blauw en vooral zo weinig rood. Hoe bracht de tegendraadse partijleider deze politieke aardverschuiving teweeg?
Over de auteur Iva Venneman is buitenlandredacteur van de Volkskrant. Ze schrijft onder meer over Duitsland en België.
Het heeft ongetwijfeld te maken met een nieuwe term die onlangs in de Belgische politiek is gemunt: ‘de bouchezisering van de politiek’. Dat is bepaald geen vleierij. Het staat synoniem voor dwarsliggen en fel uithalen naar je eigen team.
Bouchez hakte de afgelopen jaren continu in op de huidige Belgische regering, terwijl zijn eigen MR daar nota bene zelf deel van uitmaakt. Hij kwam terug op reeds gemaakte regeringsafspraken, zoals de sluiting van de kerncentrales. Dat leverde hem de bijnaam ‘spookrijder van Vivaldi’ op (Vivaldi is de bijnaam van de federale regering, waaraan vier partijfamilies deelnamen, red.).
Hij irriteerde met zijn gedrag zo’n beetje al zijn collega-politici, inclusief die van zijn eigen partij. De MR trof zelfs maatregelen om zijn onstuimige gedrag te temmen; Bouchez moet sinds kort altijd een secondant bij zich hebben als hij gaat onderhandelen. Maar het lijkt de Franstalige kiezers niet te deren. De partijleider wist zich zo namelijk te distantiëren van de impopulaire Vivaldi-regering. MR is de enige Franstalige regeringspartij die bij deze parlementsverkiezingen verkiezingswinst boekte.
Bouchez voerde campagne met klassiek liberale onderwerpen als veiligheid, overheidsfinanciën en het beter belonen van arbeid.Beeld BELGA
‘Hard werken en niets overhouden, dat is maffieus’
Bouchez groeide op als enig kind in Quaregnon, een voormalige steenkoolmijnstreek waar de sociaal-democraten de dienst uitmaakten. Zijn vader was ingenieur, zijn moeder kind van Italiaanse migranten. Samen runden ze een elektronicazaak, die uiteindelijk kopje onder ging. Het gezin woonde daardoor een tijd in bij Bouchez’ Italiaanse grootmoeder. De toen 12-jarige partijleider deelde zijn slaapkamer met haar.
‘Hun parcours (van zijn ouders, red.) heeft me heel erg beïnvloed, omdat het een groot onrecht was’, zei Bouchez daar later over, tegen tijdschrift Humo. ‘Mensen die hun hele leven hard werken en niets overhouden, dat is maffieus.’
De jonge Bouchez ambieerde ooit een carrière in de journalistiek, maar hij koos voor de politiek. Daarin klom hij snel op. Al op zijn 20ste werd hij verkozen tot gemeenteraadslid in Bergen. Op zijn 26ste werd hij daar wethouder, tot hij na onenigheid met de sociaal-democratische burgemeester Elio Di Rupo uit het college werd gezet. Zijn carrière liep daardoor geen deuk op. Integendeel. In 2019, op zijn 33ste, nam hij het partijleiderschap over van oud-premier Charles Michel.
Bouchez voerde campagne met klassiek liberale onderwerpen als veiligheid, overheidsfinanciën en het beter belonen van arbeid. Hij durfde daarbij ook heilige huisjes omver te schoppen. Zo hamerde hij erop dat Wallonië en Brussel hun eigen huishoudboekje op orde moesten krijgen, iets wat aan de andere kant van de taalgrens al jaren wordt gezegd.
‘Onze waarden worden ondermijnd’
Hoewel de liberalen in Wallonië geen serieuze concurrentie op rechts hebben, schoof de partij onder Bouchez wel die kant op. Vooral op thema’s als islam en migratie roerde de partijleider zich.
Hij mengde zich in een debat over hoofddoeken bij ambtenaren, al zijn religieuze uitingen in België voor ambtenaren verboden. En toen een nieuw Brussels zwembad boerkini’s bleek toe te laten, deed hij dat af als ‘communitaristische waanzin’. ‘Onze waarden worden ondermijnd’, postte hij op X.
De aardverschuiving in Franstalig België kan er ook mee te maken hebben dat Bouchez een van de zichtbaarste politici is, in Wallonië en Vlaanderen, maar vooral online. Positieve berichten over zichzelf deelt Bouchez graag. En hij bluft met gemak. Bij elk optreden op de Vlaamse televisie beloofde hij opnieuw de volgende keer écht Nederlands te zullen spreken. Maar die belofte is na vijf jaar partijvoorzitterschap nog niet ingelost.
Niemand kan nog om hem heen
Bouchez moet komende weken bewijzen of hij naast ruzie maken ook allianties kan smeden. Maar dankzij deze verkiezingsuitslag is Bouchez ‘incontournabel’ geworden, zoals dat in België heet. Oftewel: niemand kan nog om hem heen.
Hij heeft het geluk dat zijn partij over veel zaken hetzelfde denkt als de Vlaamse winnaar N-VA, al is Bouchez naar eigen zeggen ‘uitgesproken belgicistisch’ (voorstander van Belgische eenheid, red.). Dat staat juist weer heel ver af van het Vlaams-nationalistische gedachtengoed van N-VA.
Of Bouchez en N-VA-leider Bart De Wever elkaar liggen, zal nog moeten blijken. Op het eerste gezicht lijken de twee ijdele mannen aan elkaar gewaagd. Maar de twee kwamen elkaar alleen tegen in 2019, tijdens heel stroef verlopende formatiegesprekken. Dit keer moet het sneller gaan. ‘Het is een kwestie van weken, niet van maanden’, voorspelde Bouchez maandag, al is dat een gevaarlijke uitspraak in België.
3x George-Louis BouchezDe Belgischgezinde Bouchez verschijnt vaak met een speldje van een Belgische vlag op zijn revers.
Bouchez’ moeder gaf hem als kind de bijnaam ‘Beep-Beep’, naar de razendsnelle tekenfilmfiguur Road Runner.
Bouchez pleitte in de coronapandemie herhaaldelijk voor de heropening van de kappers. Het verhaal wil dat hij dat vooral deed omdat zijn eigen haar niet meer goed zat.
De Franse zangeres Françoise Hardy is op 80-jarige leeftijd overleden. Dat heeft haar zoon Thomas Dutronc op sociale media laten weten. Hardy leed al geruime tijd aan keelkanker.
Hardy werd bekend als zangeres, ook in Nederland, met grote hits als Tous les garçons et les filles (1962) en Comment te dire adieu (1968). Het Amerikaanse magazine Rolling Stone plaatste haar als enige Franse artiest in de lijst van 200 beste zangers en zangeressen aller tijden.
De Volkskrant Kunst & Cultuur
Ontvang elke week het laatste kunstnieuws en de belangrijkste recensies, interviews en beschouwingen.Inschrijven
In 2015 zette Hardy een punt achter haar carrière, toen ze al meer dan tien jaar tegen lymfeklierkanker vocht. In 2018 werd ook nog eens keelkanker bij de zangeres vastgesteld. In de Franse media vertelde Hardy openhartig over de gevolgen van de talrijke behandelingen die ze moest ondergaan.
‘Mijn hoofd is 55 keer bestraald. Het gevolg is dat ik een groot deel van mijn geheugen kwijt ben. Mijn evenwicht is verstoord, wat me beperkt in mijn bewegingen. Radiotherapie heeft misschien mijn leven gered, maar ze heeft er een absolute nachtmerrie van gemaakt’, zo zei de Française in een interview met Paris Match. ‘En het stopt maar niet. Ik had niet gedacht dat ik zo’n moeilijk levenseinde zou meemaken.’
Françoise Hardy in 1988.Beeld AFP
Melancholische ballads
Hardy, geboren in Parijs in 1944, brak kort na haar eindexamen in 1962 door met het nummer Tous les garçons et les filles, dat ze zelf had geschreven en waarvan twee miljoen exemplaren werden verkocht. Met haar melancholische ballads werd Hardy in die tijd de bekendste figuur van de yé-yé, de Franse variant van de Britse beatmuziek uit die tijd.
Niet alleen haar stem, ook haar looks – met haar lange haren naturel gestyled en gekleed in jeans of een minjurk- bekoorden velen. Internationale sterren als Bob Dylan, Mick Jagger en David Bowie waren bewonderaars van Hardy. In 1963 nam de zangeres voor Monaco deel aan het Eurovisiesongfestival met het nummer L’Amour s’en va. Ze werd vijfde.
Hardy brak ook door in de filmwereld, onder meer met rollen in Château en Suède (1963) en Une balle au cœur (1966). En met haar dromerige blik en ranke figuur werd ze een muze voor modeontwerpers als André Courrèges, Yves Saint Laurent en Paco Rabanne.
Hardy, getrouwd met acteur Jacques Dutronc, had het de laatste jaren steeds zwaarder door haar ziekte. Eind vorig jaar zei ze dat ze hoopte om snel en pijnloos te sterven. Ook in het verleden sprak ze zich al uit voor de mogelijkheid van euthanasie, maar dat lag gevoelig in Frankrijk dat een strengere wetgeving heeft dan Nederland.
lijkt er op zowat geen ministers van buiten, PVV is net als de anderen als het er op aan komt
NIEUWS
Kabinet-Schoof Niets lijkt de komst van het kabinet-Dick Schoof nog in de weg te staan, nu de formerende partijen een akkoord hebben bereikt over de verdeling van posten en namen.
De ministersploeg van het eerste kabinet van Dick Schoof is compleet, als het aan de formerende partijen ligt. De PVV zal bij haar eerste kabinetsdeelname vijf ministers leveren, waaronder die voor Migratie. De VVD zorgt voor de ministers van Justitie en Financiën. NSC mag zowel Binnenlandse Zaken als Buitenlandse Zaken bestieren, BBB Landbouw en Wonen.
„We zijn eruit”, meldde Geert Wilders dinsdagmiddag bijna terloops. In de ochtenduren had de PVV-leider opnieuw vergaderd met de leiders van VVD, NSC en BBB over de samenstelling van het kabinet. Aanvankelijk hielden de partijen de lippen stijf op elkaar over de precieze verdeling van posten, maar die lekte tegen de avond alsnog uit, via de NOS.
De PVV krijgt behalve Migratie ook de ministers voor Volksgezondheid, Economische Zaken, Infrastructuur en Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking. De VVD mag naast Financiën en Justitie de portefeuilles Defensie en Klimaat doen in het kabinet-Schoof. NSC levert straks ook ministers voor Sociale Zaken en Onderwijs, BBB levert als kleinste coalitiepartij slechts twee ministers.
Maximale Haagse ervaring
Lang niet alle bewindslieden voor deze ministeries zijn bevestigd, maar de eerste namen duiden op een grote aanwezigheid van Haagse expertise. Zo zou de PVV een aantal zeer ervaren Kamerleden voordragen: Gidi Markuszower als minister voor Migratie, Fleur Agema als minister voor Zorg en Barry Madlener als minister voor Infrastructuur. Ook de VVD put voor haar ministers uit de eigen fractie, met Eelco Heinen (Financiën) en Sophie Hermans (Energie, de nieuwe naam voor de portefeuille Klimaat en Energie) als veelgenoemde namen.
Ogenschijnlijk hebben ook nieuwkomers NSC en BBB, die de afgelopen jaren slechts met één Kamerlid in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren, gezocht naar maximale ervaring in de selectie. NSC heeft volgens Haagse bronnen bijvoorbeeld gekozen voor Eddy van Hijum (voormalig CDA-Kamerlid en Overijsselse gedeputeerde) als minister van Sociale Zaken en voor topdiplomaat Caspar Veldkamp op Buitenlandse Zaken. BBB’er Mona Keijzer, de beoogde minister voor Wonen, was eerder staatssecretaris voor het CDA in Rutte III.
De coalitie, met een voorkeur voor bestuurders ‘van buiten’, kiest verrassend veel bestuurders uit eigen gelederen
Er zullen nog bewindspersonen van buiten de politiek bij komen, zo valt bij de partijen te horen. Toch is het aantal bekende namen verrassend. Bij herhaling zeiden PVV, VVD, NSC en BBB tijdens de formatie dat ze een voorkeur hadden voor een ministersploeg met veel bestuurders ‘van buiten’. Dat zou passen bij de plannen voor een extraparlementair kabinet. De keuze voor bestuurders uit eigen gelederen kan de partijen echter wel helpen om hun eigen politieke profiel in het kabinet beter te bewaken.
De vier partijen benadrukten al vaak dat ze als coalitie meer ruimte willen creëren voor onderlinge verschillen. Een ervaren partijfiguur in het kabinet kan bij zulke profilering goed van pas komen. Bovendien kan lang niet elke apolitieke buitenstaander goed aarden in het Haagse politieke mediacircus.
Minister én staatssecretaris
De verdeling van de posten past bij de speerpunten van de vier partijen. Op twee ministeries mag zelfs één partij zowel de minister als de staatssecretaris leveren. Dat geldt voor BBB op Landbouw en voor de PVV op Infrastructuur. In kabinet-Rutte IV, dat ook bestond uit vier partijen, was zo’n combinatie bij geen enkel ministerie het geval.
Met Landbouw, Infrastructuur en daarnaast BBB’er Mona Keijzer als minister voor Wonen zullen BBB en PVV een hoofdrol krijgen bij vraagstukken over de ruimtelijke ordening.
NSC en VVD hebben daarentegen de rol als hoeders van de schatkist naar zich toegetrokken. In de zogeheten sociaal-economische driehoek van Financiën, Sociale Zaken en Economische Zaken (inclusief Energie) leveren zij zes van de zeven bewindspersonen. De PVV levert er slechts één, BBB nul.
Met Schoof erbij bestaat het nieuwe kabinet straks uit zestien ministers. Dat zijn er vier minder dan Rutte-IV en evenveel als het kabinet-Rutte III. Het aantal staatssecretarissen ligt dan weer fors hoger.
Eerst nog een hoorzitting
Het nieuwe kabinet kan niet zomaar morgen beginnen. Alle kandidaten moeten worden gescreend en zullen zich daarna moeten onderwerpen aan een individuele hoorzitting door de Tweede Kamer. Dat is een noviteit: de Kamer stemde vorig jaar, al voor de verkiezingen, in met een initiatief van D66 om alle kandidaten voor een nieuw kabinet te verhoren voordat ze aan de slag gaan.
Ongetwijfeld zal de oppositie haar tanden zetten in de nieuwe bewindspersonen. Zo werd Markuszower, de beoogde minister voor Migratie, ooit opgepakt voor verboden wapenbezit. Bovendien werd hij drie jaar geleden als Kamerlid door de voorzitter gekapitteld nadat hij opriep tot de vorming van een tribunaal voor de Nederlandse politici die volgens hem verantwoordelijk waren voor het „zelfhatende” immigratiebeleid.
„Het huidige Nederlandse immigratiebeleid is één grote misdaad tegen het Nederlandse volk”, zei Markuszower toen. „Jullie zouden allemaal voor een tribunaal gedaagd moeten worden en verantwoording afleggen voor jullie misdadige opengrenzenbeleid, want jullie maken Nederland kapot.”
Zonder voorgeschiedenis is het tegelijkertijd onzeker of deze hoorzittingen de kandidaten daadwerkelijk in grote problemen kunnen brengen.
Afgesproken is bijvoorbeeld dat elke fractie slechts één vraag per bewindspersoon mag stellen, zonder een mogelijkheid tot verder doorvragen. Bovendien kan de Tweede Kamer niemand wegstemmen: hooguit kan een beoogd minister of staatssecretaris de eer aan zichzelf houden.
Schoof wordt als kandidaat-premier overigens niet verhoord. Zijn ‘verhoor’ vindt plaats als hij later, na de presentatie van het kabinet, in de Tweede Kamer de regeringsverklaring verdedigt.
Met medewerking van Lamyae Aharouay en Pim van den Dool
Guy D’haeseleer, Vlaams Parlementslid en voorman van de lokale partij Forza Ninove, bij zijn eigen café Vlaams Huis. ‘We worden weggezet als een stelletje racisten. ’Beeld Aurélie Geurts
Het Belgische cordon sanitaire staat al meer dan dertig jaar als een huis. Is dat bij de komende verkiezingen – de extreem-rechtse partij Vlaams Belang is grootste in de peilingen – nog wel vol te houden? ‘Ze halen hun neus op voor de wens van het volk.’
Rudie Raes is het ‘kotsbeu’. Hij stemt al jaren op dezelfde partij, maar ‘omdat ze zogenaamd extreem-rechts zijn, worden ze altijd weer buitengesloten’. De 66-jarige Vlaming zit in het café in het dorp Ninove, en roert hoofdschuddend in zijn kopje koffie. ‘Zeg nu zelf’, zegt hij, ‘dat is toch een trap tegen de democratie?’
De Volkskrant Buitenland
Ontvang twee keer per week nieuws en de belangrijkste verhalen van onze correspondenten en buitenlandredacteuren.Inschrijven
Iedereen in dit café – de blonde dame achter de toog, de man met het witte pluizige hondje, en de heer die ’s morgens om 11 uur zijn eerste pintje bestelt – knikt met Raes mee. Aanstaande zondag, op 9 juni, worden er in België verkiezingen gehouden, maar ze vrezen allemaal dat hun stem verloren gaat. ‘Vlaams Belang gaat winnen’, zegt Raes boos, ‘maar de andere partijen halen hun neus op voor de wens van het volk.’
Over de auteurSacha Kester is buitenlandredacteur van de Volkskrant en schrijft over België, Israël en het Midden-Oosten.
Cordon sanitaire
De kans dat hij gelijk krijgt, is groot, want het cordon sanitaire staat in België al meer dan dertig jaar als een huis. Die afspraak (nooit samenwerken met extreem-rechtse partijen) werd gemaakt nadat het Vlaams Blok in 1991 bij de verkiezingen 10 procent van de stemmen had gewonnen. ‘Vanwege de weerzin voor het openlijke racisme van deze partij, maar ook uit vrees dat Vlaams Blok het democratische systeem van binnenuit zou willen uithollen’, zegt Bart Maddens, hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven.
Sindsdien is er wel wat veranderd. Het Vlaams Blok bestaat niet meer: nadat de partij in 2004 werd veroordeeld wegens racisme, maakte zij een doorstart onder de naam Vlaams Belang. En de huidige voorzitter, Tom Van Grieken, is anders dan zijn voorgangers. ‘Geen hardliner die houdt van provoceren’, zegt Maddens, ‘maar een jonge man met allure. Hij is wel radicaal, maar blijft net binnen de randjes.’
Het is een dunne lijn waarop hij balanceert, want in speeches gaat het nog steeds over ‘vreemdelingen’, ‘omvolking’ en tegenwoordig ook ‘genderideologie’. Van Grieken is dus ‘proper’ genoeg om serieus te worden genomen, maar wil dat de ‘vuile’ achterban van de partij, de mensen die van duidelijke taal houden en iedere migrant liefst zien vertrekken, wel binnenboord blijft.
Vlaams Huis in Ninove.Beeld Aurélie Geurts
Deze strategie werpt zijn vruchten af. Bij alle peilingen komt Vlaams Belang op een winst van meer dan 25 procent uit, veel meer dan de 10 procent die in 1991 op Zwarte Zondag werd gehaald. De kans is dus groot dat Van Grieken dit keer niet tevergeefs hoeft te wachten op een telefoontje van de formateur, maar de andere partijvoorzitters zelf mag bellen voor een kopje koffie.
De grote vraag is vooral: nemen die partijvoorzitters de telefoon dan op? Of houdt het cordon sanitaire stand, en bedankt iedereen Van Grieken beleefd voor de uitnodiging?
Populair
Als iemand daar ervaring mee heeft, is het Guy D’haeseleer wel, voorman van de lokale partij Forza Ninove. ‘Vijf jaar geleden haalde ik bij de gemeenteraadsverkiezingen 40 procent van de stemmen’, vertelt hij in zijn café in Ninove. ‘Ik kwam twee zetels tekort voor een absolute meerderheid, dus dat moest wel lukken, dacht ik.’ Maar nee: het cordon sanitaire hield stand en niemand ging met D’haeseleer in zee. ‘Dat was wel een tegenvaller’, zegt hij.
De 55-jarige D’haeseleer draait al lang mee. Hij zit voor Vlaams Belang in het Vlaams Parlement, en is al dertig jaar actief in de lokale politiek. Nadat hij in zijn eigen gemeente drie keer onder de vlag van Vlaams Belang had gewonnen, en telkens weer van het pluche werd gehouden door het cordon, richtte hij in 2012 zijn eigen partij Forza Ninove op. D’haeseleer hoopte op deze manier eindelijk eens mee te kunnen besturen. ‘Maar helaas’, zegt hij, ‘de stem van de meerderheid wordt in dit land gewoon niet serieus genomen.’
D’haeseleer is overduidelijk populair in Ninove: het is bijna onmogelijk om met ‘Guyke’ over straat te lopen. Hij kent bijna iedereen, en wordt constant staande gehouden. Ondertussen blijft zijn telefoon trillen, zo om de drie minuten. ‘Die mensen bel ik straks allemaal terug’, zegt hij.
De 66-jarige Rudie Delcourt heeft zijn rolstoel te danken aan Guy D’haeseleer. ‘Het was heel ingewikkeld om deze stoel aan te vragen en Guy heeft me geholpen. Natuurlijk krijgt hij nu mijn stem.’Beeld Aurélie Geurts
Wat ze van hem willen? Soms gaat het over een loszittende stoeptegel, soms over een veiligheidsincident. ‘Dan zijn ze ’s avonds bijvoorbeeld door een stel buitenlanders lastiggevallen in hun eigen straat.’ Op zaterdag houdt D’haeseleer zitting in zijn eigen café, het Vlaams Huis, en kunnen mensen hem van alles vragen. ‘Ik zit elke week wel een paar uur bij iemand thuis, bijvoorbeeld om te helpen met zijn belastingaangifte’, legt hij uit. ‘Als je elkaar kunt helpen, dan doe je dat toch gewoon?’
Het verbaast hoogleraar Maddens niets dat de inwoners van Ninove gefrustreerd zijn over politiek. ‘Het cordon zet de legitimiteit van de verkiezingen onder druk’, zegt hij aan de telefoon. ‘Er hoort een verband te zijn tussen de verkiezingsuitslag en het beleid dat wordt gevoerd. Als die band wordt doorgeknipt zodra de kiezer rechts stemt, groeit het wantrouwen – iets wat momenteel toch al problematisch is.’
Maddens is om die reden altijd een tegenstander van het cordon geweest. ‘Het ondergraaft de normale democratische dynamiek’, zegt hij. ‘Vlaams Belang kan nu heel gemakkelijk van alles roepen: ze hoeven hun beloften toch nooit waar te maken. Als de partij medeverantwoordelijk is voor het beleid, zal zij compromissen moeten sluiten, net als elke andere partij. Dan zien de kiezers dat ook zij geen wonderen verrichten.’
Béatrice Delvaux huivert bij het idee. Zij is commentator voor het Franstalige dagblad Le Soir, en heeft veel over extreem-rechts geschreven. ‘Maar altijd indirect. We geven dergelijke partijen geen eigen podium.’
Cordon médiatique
In Wallonië gaat het cordon sanitaire nog veel verder: daar geldt ook het cordon médiatique, wat betekent dat uiterst rechtse politici nooit worden geïnterviewd of uitgenodigd voor debatten. ‘Kijk, het werkt anders als een partij dertig zetels heeft, zoals Vlaams Belang misschien gaat krijgen’, zegt Delvaux aan de telefoon. ‘Dan kun je hen niet meer negeren. Maar zolang ze nog klein zijn, wordt het voor ondemocratische partijen erg moeilijk om voet aan de grond te krijgen als niemand weet wie ze zijn, of waar ze voor staan.’
Het effect is in Wallonië duidelijk zichtbaar. Zo gaat het hier tijdens de verkiezingen nooit over zaken als migratie en veiligheid, terwijl dat in Vlaanderen de belangrijkste thema’s zijn. ‘Je kunt niet met zekerheid zeggen dat dit puur door het cordon komt’, zegt Delvaux. ‘Zo is er in Wallonië nooit een charismatische extreem-rechtse figuur opgestaan. Het is wel geprobeerd, hoor, maar de partijtjes haalden zelden de kiesdrempel of gingen met ruzie uit elkaar.’
In dat kader wordt het interessant, zegt Delvaux, om te zien hoe extreem-rechts het dit jaar in Wallonië doet. Er is een nieuwe partij, Chez Nous, en die is zeer actief op sociale media, waar het cordon natuurlijk niet geldt. ‘Terwijl steeds meer mensen daar hun informatie vandaan halen. Ik ben benieuwd of we dat in de verkiezingsuitslag gaan terugzien.’
Geen ongefundeerde angst
Delvaux vreest dat het cordon in Vlaanderen na deze verkiezingen gaat sneuvelen. ‘Een slechte zaak’, vindt zij. ‘Uit alle onderzoeken en uit hun eigen programma’s blijkt dat Vlaams Belang racisme en haat propageert. Het is, kortom, geen normale partij die je een kans moet geven om te besturen, zoals Van Grieken wil doen geloven. Ik vrees dat ze democratische netwerken als de media en de rechtspraak zullen ondermijnen zodra ze aan de macht zijn, evenals de rechten van minderheden. Dat is geen ongefundeerde angst: in landen als Italië, Hongarije en Polen zie je dat er in korte tijd veel kan misgaan.’
Guy D’haeseleer van Vlaams Belang.Beeld Aurélie Geurts
Dergelijke uitspraken voeden bij Guy D’haeseleer de weerzin voor de media. ‘We worden weggezet als een stelletje racisten’, zegt hij. ‘En nee, dat ben ik niet. Natuurlijk staat er in het programma van Vlaams Belang dat het veiliger moet zijn, en dat we minder vreemdelingen willen, maar dat heeft niets met ras of kleur te maken. Er is domweg geen maatschappelijk en financieel draagvlak voor nog meer nieuwkomers.’
Dat gevoel wordt in Ninove breed gedeeld. De afgelopen twintig jaar hebben zich in het dorp van 40 duizend inwoners zeker zesduizend nieuwkomers gevestigd. Een groot deel van hen komt uit Brussel, heeft een migratieachtergrond, en spreekt Frans. ‘Het geeft mensen het gevoel dat Ninove niet meer van hen is’, zegt D’haeseleer. ‘Er ligt overal vuilnis op straat en het is een stuk onveiliger geworden.’
Wereldrecord
Politieke analisten sommen ondertussen in de media alle problemen op die een verkiezingswinst van Vlaams Belang gaat opleveren. Formeren is in België altijd al een moeizaam proces: de vorige keer duurde het zestien maanden voordat de nieuwe federale regering was gevormd, en ook het wereldrecord (nog drie maanden langer) staat op naam van België.
Exclusief verkrijgbaar in het Vlaams Huis: een Ninoofse Leeuw.Beeld Aurélie Geurts
Dat komt voor een groot deel door het ingewikkelde politieke systeem. De Vlaming zet in het stemhokje een kruisje bij een Vlaamse partij, en de Walen bij een Waalse, ook als het gaat om de federale (landelijke) verkiezingen. Nu stemt Vlaanderen over het algemeen heel rechts, en Wallonië heel links, wat het lastig maakt om samen tot een regeerakkoord te komen. Als er dan ook nog eens een aantal partijen is waar niemand mee wil regeren, wordt de puzzel nog lastiger.
Vlaamse formatie
Er wordt zondag ook gestemd voor de regionale regeringen, en de Vlaamse formatie wordt evengoed een uitdaging als Vlaams Belang inderdaad 25 (of meer) van de 124 zetels wint. Nu is er één partij die het cordon sanitaire nooit heeft onderschreven: de rechts-nationalistische Nieuw-Vlaamse Alliantie. Tot dusver heeft partijleider Bart De Wever het nooit aangedurfd daadwerkelijk met Vlaams Belang in zee te gaan, en tijdens de campagne zegt hij dit nu ook niet te willen, maar het is de vraag of hij dat na de verkiezingen volhoudt.
‘Van de Vlaamse formatie hoef je tot 13 oktober niets te verwachten’, zegt hoogleraar Maddens. ‘Dan worden er lokale en provinciale verkiezingen gehouden, en De Wever zal willen vermijden dat hij daarbij wordt afgestraft voor een keuze voor of tegen Vlaams Belang. Tot die tijd zal hij zijn kaarten dus tegen de borst houden.’
Van die 13de oktober heeft vooral D’haeseleer hoge verwachtingen. ‘Die ga ik winnen’, voorspelt hij. ‘Niet met 40 procent van de stemmen, zoals de vorige keer, maar met meer dan 50 procent. En dan staan ze daar, met hun cordon sanitaire.’ Hij grijnst. ‘Let op mijn woorden: hier in Ninove gaat het eerste dominosteentje vallen.’
Vlaanderen maakt zich op voor een ruk naar rechts: volgens alle peilingen wordt Vlaams Belang de grote winnaar van de verkiezingen deze zondag. De vraag is of het cordon sanitaire, de afspraak die radicaal-rechts al meer dan dertig jaar buiten de regering houdt, ook dit keer overeind blijft.
Een partijbijeenkomst van Vlaams Belang in Antwerpen, afgelopen zondag.Beeld Hatim Kaghat / Belga
Zondag vinden er een soort monsterverkiezingen plaats in België: inwoners moeten in het stemhokje maar liefst drie bolletjes inkleuren. Eentje voor het federale (landelijke) parlement, een voor het regionale (Vlaanderen, Wallonië, Brussel) parlement en een voor Europa.
De Volkskrant Avond
Ontvang elke avond onze selectie van de dag: scherpe opinie, reportages, recensies en interviews met mensen die ertoe doen.Inschrijven
Twee dingen zijn al zeker over de uitslag. Allereerst gaat deze zo versnipperd zijn – Wallonië stemt links, Vlaanderen stemt rechts – dat de formatie uiterst lastig gaat worden. Daar heeft het land ervaring mee: de vorige keer duurde het zestien maanden voordat de nieuwe federale regering was gevormd, en ook het wereldrecord (nog drie maanden langer) staat op naam van België.
Over de auteurSacha Kester is buitenlandredacteur van de Volkskrant en schrijft over België, Israël en de Palestijnse gebieden, en het Midden-Oosten.
Een andere zekerheid is de verkiezingswinst van uiterst rechts. Bij alle peilingen komt Vlaams Belang uit op een winst van ruim 25 procent – veel meer dan de 10 procent die in 1991 werd behaald op de dag die Zwarte Zondag is gedoopt.
Hier komt vervolgens een heel grote onzekerheid uit voort: blijft het cordon sanitaire overeind? Die afspraak – nooit samenwerken met extreemrechtse partijen – werd na de schok van Zwarte Zondag door alle andere partijen in het parlement gemaakt , waardoor Vlaams Belang altijd tot de oppositie veroordeeld is geweest.
Wankelen
Na de vorige verkiezingen wankelde het cordon al even. De rechts-nationalistische N-VA van Bart De Wever heeft het cordon nooit onderschreven, streeft ook naar Vlaamse onafhankelijkheid en is net als Vlaams Belang voorstander van een hard migratiebeleid. Vijf jaar geleden werd de N-VA de grootste in Vlaanderen en De Wever voerde even gesprekken met Vlaams Belang. Uiteindelijk ging hij echter met twee andere partijen in zee.
Dit keer zijn de rollen omgedraaid: Vlaams Belang lijkt de grootste te worden, gevolgd door de N-VA, die eveneens op meer dan 20 procent staat in de peilingen. De kans bestaat dat de twee samen een meerderheid behalen in het Vlaams parlement. Vooralsnog zegt De Wever ‘carrément neen’ tegen samenwerking met Vlaams Belang, maar het valt te bezien of hij ook na de verkiezingen nog in een grote bocht om de partij heen blijft lopen.
Het argument dat de wens van zoveel kiezers niet genegeerd mag worden, ligt voor de hand. En om een meerderheid zonder Vlaams Belang te vormen, zal De Wever waarschijnlijk moeten samenwerken met zeker drie andere politieke partijen wiens programma veel verder van het zijne afstaat.
Dat de PVV in Nederland een onderhandelingsakkoord heeft gesloten met drie andere partijen, geeft Vlaams Belang ook wind in de rug. ‘Zie je wel, het kan’, lijken veel Vlamingen, en zeker ook de top van Vlaams Belang, te denken.
Expositie Jarenlang fotografeerde Awoiska van der Molen ramen van huizen op het platteland van Japan. Pas na enkele reizen begreep ze wat haar daar zo in aantrok.
Ze stond buiten net op het punt om het raam te fotograferen en toen… deed de bewoner het licht uit. Weg was de kans. Het was zo’n bijzonder schouwspel geweest, grillige schaduwen van voorwerpen achter die matglazen ruitjes, zonder dat je nu precies begreep waar je op uitkeek. Maar nu stond Awoiska van der Molen (52) met lege handen, in het pikdonker, want ze bevond zich op het Japanse platteland ver van alles vandaan. Het betekende voor haar terug de camper in om haar reis voort te zetten, op naar andere momenten om met haar camera te vangen.
Foto Raymond Meeks
Het gebeurde tijdens een van de uiteindelijk vijf of zes reizen in Japan waar ze ramen ging fotograferen, iets wat spontaan was ontstaan in 2015. „Het zal wel een gevalletje kill your darlings worden”, dacht ze bij de eerste foto die ze maakte, want ze was er voor heel iets anders, namelijk de natuur. Maar die eerste afbeelding bleef haar bij. Sterker nog, het bleek het begin van een hele serie foto’s van ramen.
Deze zomer exposeert ze die voor het eerst, in de solotentoonstelling The Humanness of Our Lonely Selves in Huis Marseille aan de Amsterdamse Keizersgracht. In die statige grachtenpanden hangen straks uitzichten op juist zeer eenvoudige Japanse huisjes, waar het leven uit de dunne wanden naar buiten kiert en tegelijk wordt tegengehouden door raambedekkingen – de bewoners gebruiken behalve matglas ook vitrages, rijstpapier, bubbelplastic, vaak zelfs laag op laag, alles om de kou en zon en ook de blik van buitenaf maar te weren.
Daarin zag Van der Molen een scherm tussen een psychologische binnenwereld en de echte wereld buiten, en dus tussen haarzelf en de medemens. Zo dichtbij had ze toch nul contact. „Het was nooit voyeuristisch, ik zag niet wat binnen gebeurde en was daar ook niet in geïnteresseerd”, vertelt ze.
Zoals Nederlanders hun gordijnen ’s avonds open houden en Jan en alleman ziet hoe ze op de bank tv liggen te kijken, zo afgesloten trof ze het leven in Japan. Hoewel ze in 2015 nog niet precies kon duiden wat haar zo fascineerde, begreep ze in de loop der jaren tijdens het maakproces hoe de verlichte huiselijke ruimtes op haar foto’s psychologische ruimtes werden, waar een eenzaamheid in was gekropen. Dat weerspiegelde ook de stilte op haar eigen reizen: ze sprak er vrijwel niemand; mensen vinden het onbeleefd om een vreemde aan te spreken. „Het was soms alsof ik wekenlang een soort onzichtbaarheidsverf droeg.” Tegelijk hielp dat bij de afzondering die ze nodig had om dit werk te kunnen maken.
Foto’s Awoiska van der Molen
Onbevooroordeeld
Van der Molen vertelt erover in haar atelier in Amsterdam. „Een lelijk vierkant betonblok met ateliers”, had ze tevoren de bestemming omschreven en dat klopt. Van der Molen zit er sinds corona. Tegen haar beslagen studioraam hangen nog vijf lappen vitrages van een vorige huurder. „Ja, als ik door Japan had gelopen had ik dit inderdaad van buitenaf gefotografeerd.” Hier fotograferen vindt ze daarentegen geen optie: „Die geslotenheid van Japan en omdat het mijn cultuur niet is, maakt dat mijn projectie en emotie erop mogelijk is. Door die onbekendheid. Een omgeving moet anders zijn dan de mijne. Dan ontstaat een vrijheid om met een onbevooroordeeld oog te kunnen kijken.”
Waar dat oog toe leidde is te zien aan de proefdrukken die in het atelier uitgestald liggen, ter voorbereiding van de expositie. Het zijn soms abstracte composities, wit oplichtende vlakken tussen zwarte kaders, met ondefinieerbare schaduwen in grillige texturen.
Die nabijheid van toch afgeschermde levens doet ergens denken aan de huidhonger van de coronatijd – de lonely selves uit de tentoonstellingstitel. Die verwijst naar eenzaamheid die een maatschappelijk probleem kan zijn, waarbij mensen zich voor een langere tijd terugtrekken uit de maatschappij. Niet alleen in Japan maar in meerdere landen zijn ministers van Eenzaamheid aangesteld, vertelt Van der Molen. Ze ging zich erin verdiepen en kent het van dichtbij. Door verschillende omstandigheden heeft ze vereenzaming zien ontstaan bij familieleden.
Daarbij viel haar in Japan nog iets op: de stilte. In die zomerse nachten hoorde ze een airco, soms een tv, verder niets. Geen gesprekken, gelach, ruzies, seks, niets. „Alsof mensen zich ook binnenshuis inhouden”, vertelt ze. Kinderen waren de enige uitzondering.
Tegelijk is somberheid een te zwaar woord, misschien ook wel omdat Van der Molen in haar eentje gedijt. Ze reist altijd alleen, naar bossen en berggebieden, en ze woont sinds kort aan de rand van een dorp in Drenthe.
Foto Awoiska van der Molen
In de afgelegen Japanse dorpjes trof ze in de avond zelden iemand op straat. Zodra de plattelanders er ’s avonds de lichten aandeden, haalde ze haar camera tevoorschijn. Tot negen uur, dan is het bedtijd en gaat het licht uit. In die paar uur kwam het huiselijke licht op haar af, niet als sfeerverlichting maar een kil schijnsel dat door het matglas getemperd werd. En dat zie je. De gevels op haar foto’s lijken op het soort lichtbakken die fotografen gebruiken om negatieven te bekijken.
Dat licht is contrastrijker dan op de monumentale natuurfoto’s waar ze bekend door werd. Musea kochten ze aan en ze maakte er boeken mee, wat haar verschillende prijzen en nominaties opleverde. En hoewel fotografie bestaat bij de gratie van licht, zijn die natuurfoto’s donkergrijs. „Ik ontneem de beelden hun licht, want alles is er zo naakt en zichtbaar en karakterloos als alles te veel onthuld is.” Op die natuurfoto’s lijkt het avond te zijn maar toch maakte ze deze overdag, met tegenlicht of in de schaduw, om later in de doka in zilvergelatineprints de grijstinten te verdiepen. Ze drukte ze af op barietpapier, waardoor het leven detailrijk en subtiel tevoorschijn glinstert uit zwart gebladerte.
Kooldruk
Een paar van die eerdere landschappen zijn straks ook in Huis Marseille te zien. Maar voor de vensters en kozijnen in die rafelige behuizingen vond ze die zilvergelatinetechniek te vlak. Ze besloot te gaan voor een methode die tegenwoordig bijna niemand meer beoefent: de kooldruk. Een atelier in Middelburg beheerst dit 19de-eeuwse procedé nog. Ze pakt een print erbij om het verschil met zilvergelatineafdrukken uit te leggen. „Zie je het reliëf van die donkere gedeeltes?”, vraagt ze, en inderdaad, het zwart van de kozijnen ligt als een dunne film op het papier. „In een normale barietprint was dat niet gelukt.”
De winst van die kooldruk is een grote variatie in grijstinten en waarom dat bij haar ramen past, is misschien in woorden moeilijker uit te leggen dan in beelden. Het hangt samen met de gelaagdheid van al die raambedekkingen. Die vangt ze in die letterlijk gelaagde structuur van zwart op zwart. Ook sluit het aan bij de psychologische gelaagdheid in de foto’s: van alles houdt de blik tegen. Tegelijk is de kooldruktechniek niet voor niets in onbruik geraakt. Het is een uiterst bewerkelijke werkwijze, van bad op bad, met als basis lampenzwart, oftewel roet, koolzwart dus. Nu, na een tijd testen, lukt het haar om samen met kooldrukker Kees Brandenburg per dag één of twee negatieven af te drukken.
Foto’s Awoiska van der Molen
Hoeveel makkelijker was het geweest als ze digitaal had gewerkt, maar daar is ze wars van. Ze denkt dat haar foto’s een ziel missen als ze die digitaal zou maken. En de analoge camera met zijn trage ontwikkelproces, waarbij het resultaat niet meteen zichtbaar is, past bij de verstilling die ze zoekt. Dat bleek al in 2003. Na studies fotografie in Groningen en New York behaalde ze haar master aan de kunstopleiding St. Joost in Breda. Dat deed ze met portretten van mensen bij wie ze het gevoel had dat die niet beïnvloed werden door de voorbijbulderende actualiteit. Daarna volgde een serie van gebouwen die er aan de rand van de stedelijke wereld ook al zo stoïcijns en tijdloos bij staan. „Hier was ik naar op zoek, wist ik toen”, zegt ze.
Avondfoto’s werden het, met een zekere suspense à la Hitchcock, en meer weerbarstige en mistige landschappen zouden volgen. Ze werden opaak en ondoordringbaar, altijd zwart-wit, eerst in Europa en toen meermaals in Japan. Ze vertelt erover terwijl we haar prijswinnende fotoboek Sequester uit 2014 doorbladeren, langs ondoordringbare natuurbeelden. Landschappen die te klassiek mooi waren deed ze weg om Bob-Ross-clichés te mijden, en ze ging de nadruk leggen op een wereld met een hermetische en donkere natuur. „Tja, wat kan een psycholoog daarvan zeggen”, zegt ze met enige zelfspot.
Maar ze zegt het ook omdat ze in het landschap over zichzelf leert. „Bij die natuurfoto’s heb ik een dag of zes in de wildernis nodig om erin te kunnen verzinken. Dan kom ik tot een punt van niets, wat eigenlijk het moment is van een verbintenis met de natuur, onze oorspronkelijke habitat. Dan pas begin ik met fotograferen.” Zo ontstaan beeltenissen waar ook iets van haarzelf in zit. Daarvandaan is het niet moeilijk een link te leggen naar die net zo ondoorzichtige ramen.
Foto’s Awoiska van der Molen
Toch zijn die anders. „De natuur is woest maar oprecht, die bedondert je niet, kan troost geven waarop je je afvraagt: hoezo had ik dan troost nodig?” De natuur heeft iets dichterlijks maar die ramen, die zijn er gewoon, die zie je opeens. Totdat, natuurlijk, ineens die ene bewoner het licht uitdoet.
Toch kwam het met die gemiste kans nog goed. Dat ene raam waar het licht te vroeg uitging, was na drie weken rondtrekken niet meer uit haar gedachten verdwenen. Ondanks de afstanden reed ze terug en wachtte ze overdag tot ze de bewoner aantrof buiten. Met handen en voeten en goddank Google Translate wist ze duidelijk te maken dat ze „poëtische foto’s” maakte. De bewoner begreep het, wachtte met haar tot het donker werd, en deed toen binnen het licht aan.
PVV-leider Geert Wilders met Tom Van Grieken, de aanvoerder van Vlaams Belang, in 2022.Beeld BELGA
PVV-leider Geert Wilders is op 8 juni in het Belgische Aalst om een dag voor de Belgische en Vlaamse verkiezingen een bijeenkomst van de partij Vlaams Belang bij te wonen. Dat bevestigen de politie van Aalst en burgemeester Christoph D’Haese.
De politie meldt de “nodige veiligheidsmaatregelen” te nemen. Omdat het om een Nederlandse toppoliticus gaat, staat de stad in contact met de Nederlandse Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst.
Tô Lâm legde dinsdag in de Vietnamese hoofdstad Hanoi de presidentiële eed af.Beeld Dang Anh / AFP
Veiligheidschef Tô Lâm is de nieuwe president van Vietnam. De harde corruptiebestrijder arresteerde afgelopen jaren vele politici, zakenmannen en activisten. Wat betekent zijn benoeming voor de toekomst van het Zuidoost-Aziatische land?
Vietnam kreeg deze week een nieuwe president – de derde in anderhalf jaar tijd. De benoeming van de 66-jarige politiegeneraal Tô Lâm is de laatste ontwikkeling in de titanenstrijd binnen de Vietnamese communistische partij.
De Volkskrant Buitenland
Ontvang twee keer per week nieuws en de belangrijkste verhalen van onze correspondenten en buitenlandredacteuren.Inschrijven
Sinds de machtigste man van het land, partijvoorzitter Nguyen Phu Trong, in 2016 zijn anticorruptiecampagne Dot Lo (brandende haard) lanceerde, zijn naar schatting 200 duizend partijleden – ambtenaren – opgestapt, ontslagen of veroordeeld. Onder wie ook leden van het machtige politbureau dat het communistische land bestuurt: twee presidenten, twee vice-premiers en een parlementsvoorzitter.
Over de auteur Noël van Bemmel is correspondent Zuidoost-Azië voor de Volkskrant. Hij woont op Bali.
Dit jaar werd ook de rijkste vrouw van Vietnam, vastgoedontwikkelaar Truong My Lan, ter dood veroordeeld vanwege haar rol in de verduistering van 11,5 miljard euro. De man achter het gros van deze onderzoeken: veiligheidschef Tô Lâm, die nu tweede man van het land wordt. Dat roept de vraag op: wat is er aan de hand in Vietnam?
Wie is Tô Lâm?
Politieman Tô Lâm – zoon van een gedecoreerde politie-kolonel – klom op tot viersterrengeneraal binnen het ministerie van Publieke Veiligheid, waar hij ruim veertig jaar werkte. Na de politieacademie studeerde Lâm politieke theorie en bekleedde hij het hoogleraarschap openbare veiligheid. In 2016 volgde het ministerschap en een lidmaatschap van het politbureau van de Vietnamese communistische partij.
Zijn reputatie: een onbevreesde corruptiebestrijder en loyale beschermer van de partij. Zo vaardigde hij al snel na het ontsteken van de campagne een arrestatiebevel uit tegen een provinciale partijbestuurder wegens corruptie, waarna de verdachte in Berlijn werd ontvoerd en via Slowakije en Rusland in een Vietnamese gevangenis belandde. De relatie tussen Duitsland en Vietnam staat nog steeds onder druk door dat incident.
Uiteindelijk bleken ook directe collega’s in het politbureau en machtige zakenlieden niet veilig voor Lâm. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International, Human Rights Watch en T88 omschrijven Vietnam inmiddels als een politiestaat waar activisten en critici voor jaren in de gevangenis gaan als zij kritiek uiten op de partij. Of sinds kort ook voor milieuactivisme. Die worden dan veroordeeld voor bijvoorbeeld belastingontduiking. Zij wijzen Lâm aan als drijvende kracht achter deze aanklachten.
De veiligheidschef werd in 2021 zelf onderwerp van kritiek, toen een filmpje op sociale media opdook waarin hij tijdens een dienstreis in Londen een biefstuk kreeg voorgeschoteld met bladgoud erop (een gerecht van 1.800 euro). Dat terwijl Lâm op dezelfde reis een officiële krans legde bij het graf van Karl Marx. Een noodleverkoper in de Vietnamese stad Da Nang die een vrolijke persiflage postte over het voorval, werd achter zijn kraam weggeplukt en kreeg 5,5 jaar cel.
Waarom trekt de communistische partij zo hard van leer?
Partijvoorzitter Trong, stellen waarnemers, maakt zich zorgen over de legitimiteit van de communistische partij. Vietnam verruilde in de jaren negentig noodgedwongen de communistische planeconomie voor een geleide vorm van kapitalisme. Sindsdien groeit de economie van het land als een dolle en rijdt een opkomende middenklasse in luxe elektrische auto’s van het Vietnamese VinFast, winkelt in glanzende shoppingcentra, viert vakantie in het buitenland en stuurt hun kinderen naar buitenlandse universiteiten.
Die vrijheid leidt ook tot vragen over het gebrek aan democratie in Vietnam. Waarom bepalen vier oude mannen van het politbureau onze toekomst? Economische voorspoed, vreest Trong volgens waarnemers, is niet voldoende om de toekomst van de communistische partij Vietnam te garanderen. Net als Oom Ho – partij-oprichter Ho Chi Minh (1890-1969) – hamert Trong op een brandschone partij die louter het welzijn van het volk voor ogen heeft.
Wat betekent de benoeming van een hardliner voor de toekomst van Vietnam?
De 80-jarige Trong zoekt een opvolger. Zijn derde termijn als voorzitter loopt in 2026 af. Door zijn benoeming als president, de tweede man binnen het politbureau, ontpopt Lâm zich als meest waarschijnlijke kandidaat. Onder hem zal het anticorruptiebeleid en de uittocht van ambtenaren waarschijnlijk doorgaan. Nu al kampt het land met een tekort aan leraren, verpleegkundigen en regiobestuurders. Als zij geen extra ‘administratiekosten’ in rekening mogen brengen, kunnen zij naar eigen zeggen niet meer rondkomen.
Voor de economie is dat slecht nieuws. De afgelopen jaren stroomden buitenlandse investeerders toe op zoek naar een alternatief voor China. De arbeidskosten zijn de helft in Vietnam en de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China raakt producten gemaakt in dit land niet. Investeerders zijn blij dat ze minder steekpenningen hoeven te betalen, maar ze maken zich zorgen over de politieke instabiliteit, waarschuwen analisten. Drie presidenten in anderhalf jaar tijd maakt huiverig.
Daarnaast klagen steeds meer bedrijven over angstige ambtenaren die vergunningaanvragen doorschuiven en wachttijden met vele maanden doen oplopen. De jaarlijkse economische groei is inmiddels afgekoeld van 8 naar 5 procent. Kennelijk is de communistische partij bereid economische groei in te ruilen voor een steviger moreel imago.
Als schoonzoon van Nancy Pelosi behoort Amerika-duider Michiel Vos tot een welvarende politieke clan. Dat brengt hem op plekken waar andere Nederlandse correspondenten nooit zouden kunnen komen. Maar het heeft ook al tot angstaanjagende situaties geleid, bijvoorbeeld tijdens de Capitoolbestorming. ‘Amsterdam is ons exitplan.’
Nee, Michiel Vos (53) heeft geen ‘vanity wall’ in zijn huis in Greenwich Village, New York. Geen wand met foto’s van hemzelf met allerlei hooggeplaatsten dus, zoals in sommige hogere Amerikaanse kringen gebruikelijk is. Vos, Amerika-duider in talkshows op televisie en radio (RTL, Radio 1, Radio 2, VRT, BNR) beschrijft het fenomeen in Vos in de VS, een boek over de jaren sinds zijn emigratie naar het land, twintig jaar geleden. ‘Mijn vrouw is tegen, maar er staat wel een foto in de woonkamer van onze boys en Joe Biden. Het is één foto, dus geen wall.’
De Volkskrant Avond
Ontvang elke avond onze selectie van de dag: scherpe opinie, reportages, recensies en interviews met mensen die ertoe doen.Inschrijven
Familiefoto’s van Michiel Vos – jurist, journalist en Amerika-duider – bij hem thuis in Manhattan, NYC.Beeld Chantal Heijnen
Vos was drie jaar advocaat, maakte een overstap naar de journalistiek en liep in 2000 stage bij Max Westerman in New York. Niet lang daarna ontmoette hij tijdens documentairefestival Idfa filmmaker Alexandra Pelosi, die succes boekte met Journeys with George (2002), een door haar gefilmde en geregisseerde HBO-documentaire over de presidentscampagne van George W. Bush. Vos en Pelosi – de dochter van voormalig voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi – eindigden die avond in een jazzcafé in de Lange Leidsedwarsstraat. Hij zocht haar daarna op, ze maakten een roadtrip door Texas, werden verliefd, trouwden in de exclusieve University Club in New York en kregen twee zoons van nu 16 en 17.
Vos werkte als producer van een aantal van Pelosi’s HBO-docu’s (ze maakte er vijftien, vooral over politieke onderwerpen), en sprokkelde in twee decennia een behoorlijke verzameling aan Nederlandse opdrachtgevers bij elkaar. Als hij in Nederland is, zo’n tien keer per jaar, schuift hij als duider aan in de RTL-talkshows Beau of Humberto en bij RTL Boulevard (‘Britney Spears duid ik ook’). Banken en andere bedrijven huren hem in als spreker, en dan zijn er ook nog allerlei radio-optredens én de Vlaamse tv. Vos: ‘Ik vond het een leuk spel om te kijken of ik alle zenders en omroepen een factuur kan sturen. Nou, dat kan dus. Je moet het misschien alleen niet aan Volkskrant Magazine vertellen.’
Stel dát hij een vanity wall zou willen, dan was er fotomateriaal genoeg. ‘Ja, ik zou zo’n wall kunnen maken, geef ik schoorvoetend toe. Foto’s van mezelf met, eh, presidenten. Bill natuurlijk, Clinton. George W. Bush. Toen ik net in Amerika woonde, mocht ik met Alexandra mee naar zijn kerstfeest in het Witte Huis. Een soepele, intelligente man, heel anders dan hij in de buitenlandse pers werd neergezet. Hij voerde twee gesprekken tegelijk, één met schoonmoeders – ‘Hi Nancy, how are you?’ – en een met mij. Nou, en dan hangt daar aan die wall natuurlijk een foto van mezelf met Barack Obama. Een met Trump. En een met Biden. Ik zeg het met gêne, want de Nederlander denkt nu: moet je hém horen.’
Michiel VosBeeld CHANTAL HEIJNEN
Waarom gaat iedereen in Amerika eigenlijk de hele tijd met elkaar op de foto?
‘Het leven in Amerika is één groot fotomoment. Altijd met zo’n brede glimlach. En als je iets voorstelt, de juiste mensen kent, dan wil je dat laten zien, en daarom heb je een vanity wall in je huis. Daar schamen Amerikanen zich niet voor. Amerikanen kennen überhaupt nauwelijks schaamte. Dat is het bevrijdende van dat land. Wij vinden het in Europa plat en vervelend, soms, maar ergens is het ook heerlijk. Just do it!’
In je boek beschrijf je hoe je, in je begintijd in New York, geen baan hebt. Je vrouw stelt je voor aan een aantal ‘real estate moguls’ omdat er misschien wel een carrière als makelaar in het verschiet zou kunnen liggen. Je werd ‘als een Weense debutante’ geïntroduceerd aan ‘de grotemensentafel’.
‘Alexandra was bang dat ik als een luie Europeaan boeken lezend op de bank zou eindigen. Zij zei: jij gaat aan het werk. Ik verhuisde een halfjaar na onze eerste ontmoeting. We waren 32, en het was serieus, maar we kenden elkaar natuurlijk niet goed. Zij was twee keer in Nederland geweest, ik één keer daar. Haar ouders zijn katholiek, die zeiden: ‘He can’t move in.’ Toch gedaan, en al vrij snel kwam ik erachter dat het voor mij moeilijk zou worden om werk te vinden. Ik heb nog een tijdje debatten georganiseerd, een uitwisseling tussen de Universiteit van Amsterdam en New York University, maar daar kon ik niet van leven. En New York is een echte werkstad, als je niet werkt, hoor je er niet bij. Toen ik aan de gastheer van het diner met die real estate moguls, iedereen aan één grote tafel, vertelde over die debatten, dat ik Frits Bolkestein en Ayaan Hirsi Ali als sprekers had uitgenodigd, zei hij, devastatingly: ‘Is that a moneymaker?’ Ik kon niet eens iets terugzeggen, ik lag er helemaal uit. Er werd gelachen. Op dat moment ben je irrelevant.’
En toen nam Alexandra je mee bij het maken van haar nieuwe film, over John Kerry’s campagne voor het presidentschap in 2004.
‘Ze zei: ga maar mee. Ik schoot extra beelden, regelde hotels en huurauto’s. Alexandra had een budget en kon mij betalen. Ik zat aan de binnenkant van de presidentiële campagne, op een moment dat er nog geen buitenlandse journalisten waren. Op een gegeven moment hoorde een radiostation dat ik, Nederlander, in de bus zat met Kerry. Daar kwam een opdracht uit, ik kon daar op de radio iets over vertellen. Zes weken later belden ze weer. Zo begon ik te sprokkelen. Dat is leuk aan Amerika, het idee dat je een eigen blokhut moet bouwen in dat land. Dat je er aankomt zoals Jeremiah Johnson uit die film met Robert Redford, op z’n paard. Beren moet gaan vangen.’
Maar je hoefde geen blokhut te bouwen, je trok in bij je succesvolle vriendin op Manhattan.
‘Er was al een blokhut, dat is waar. En toch voelde het een beetje zo. New York drijft op geld verdienen. Je moet gezamenlijk een half miljoen per jaar kunnen verdienen wil je op Manhattan kunnen wonen, volgens mij. En Amerikanen kijken ook altijd: doet hij iets waar ik iets aan heb? Alles is een opportunity, en als die opportunity er niet is, what are we wasting our time for?’
Je kwam na aankomst in, zoals Alexandra het noemde, een ‘Italiaans-Amerikaanse politieke clan’ terecht.
‘De schoonfamilie is hecht en bemoeit zich overal mee. Er is voortdurend contact. En er is natuurlijk loyaliteit, aan de clan. Ik werd ingevoerd in een soort volcontinu bedrijf, dat altijd doordraait. Politiek is de family business. Je gaat als familielid naar de bijeenkomsten die bij die politiek horen, naar conventies, naar inauguraties, naar verkiezingsbijeenkomsten, naar fundraisers. Je ontmoet alle kandidaten, want ze komen allemaal steun vragen aan schoonmoeders. Het heeft iets ouderwets, de familie komt op één. Er is een code: je valt elkaar niet af.’
Waarom moet jij als schoonzoon naar fundraisers?
‘Dat is niet een vraag, je bént daar gewoon. Schoonmoeders zegt dat ze naar New York komt voor een fundraiser. ‘Of course you’re gonna be there’, zegt ze dan. ‘Meheel?’, vraagt ze soms, voor een groot ding, zoals een State of the Union. ‘Do you wanna go?’ Als je ja zegt, weet je dat er een verzoek kan komen. Dat je door haar een gesprekspartner krijgt toegewezen, en dat er dan van je wordt verwacht dat je gespreksonderwerpen bedenkt. Je bent daar als lid van het gevolg. Om te laten zien: kijk, er is een familie, want familie is in Amerika belangrijk. Iederéén zet z’n familie in, Obama’s kinderen waren ook overal bij.’
‘De verkoop is in essentie waar dit land op is gefocust’, schrijf je. Ben je in twintig jaar Amerika bedrevener geworden in het verkopen van jezelf?
‘Ja, dat heb ik wel geleerd, denk ik. Amerikanen zijn er goed in, ook al verkopen ze lucht. Verkoop is er onderdeel van het leven en niks om je voor te schamen.’
Michiel Vos bij Waverly Diner in Manhattan, New York City.Beeld CHANTAL HEIJNEN
Je zet het feit dat je de schoonzoon van de Pelosi’s bent ook in om jezelf als Amerika-deskundige te verkopen?
‘Ik heb daar wel mee geworsteld, maar ja, ik kom als schoonzoon overal binnen, waarom zou ik dat niet gebruiken? Wij Nederlanders zijn daar bekrompen in. Ik weet niet of Max Westerman het was, maar het zou best wel Max kunnen zijn geweest, die in het begin zei: dat jij daar met je schoonmoeder bent, moet je meenemen in je verhaal! Ik ben ook geen pure journalist, en mijn boek is geen journalistiek boek. Als ik een president zie op een kerstfeest, kan ik hem daar geen kritische vragen stellen over zijn beleid.’
Het is een soort transactie: jij zet je in voor de clan, maar jij gebruikt wat je meemaakt als schoonzoon wel voor je optredens op radio en tv?
‘Dat transactionele is heel Amerikaans. Als ik op een fundraiser kom, wordt er van mij verwacht dat ik een praatje ga maken met de vrouw die een Rembrandt aan de muur heeft hangen, want ik ben een Europeaan, dus ik weet iets over kunst. En daar schrijf ik dan weer over in mijn boek, over die ontmoetingen. Ik doe er niet geheimzinnig over. Ik kan niet Brad Pitt ontmoeten in het Capitool zonder dat de lezer weet dat dat via schoonmoeders gaat.’
Schuurt het niet, dat jij je correspondent noemt, maar als schoonzoon op allerlei plekken komt waar geen enkele Nederlandse correspondent ooit zou kunnen komen?
‘Voor mij niet, voor anderen misschien wel, maar dat heb ik nooit zo gemerkt. Ik kom nauwelijks Nederlandse journalisten tegen. Ik houd ze ook niet in de gaten. Ik ga na elk Nederlands optreden weer naar huis. Dus als ze me niet serieus nemen omdat ik geen journalist zou zijn, maakt dat me niet echt uit.’
Hoor je op zo’n bijeenkomst waar je als clanlid bent weleens dingen waarvan je denkt: dit is nieuwswaardig?
‘Als ik ergens ben als familielid, ben ik er niet als journalist. Dus ik kan gebruiken wat ik zie, maar als er iets nieuwswaardigs wordt gezegd, houd ik mijn mond.’
Dus de clan gaat voor.
‘De clan gaat voor.’
Kijk je nog steeds als outsider naar Amerika of ben je inmiddels een insider geworden?
‘Omdat ik voor Nederlandse en Vlaamse media werk, ben ik altijd de outsider die door de ogen van een Europeaan naar het land kijkt. Maar verder heb ik geprobeerd om Amerikaan te worden. Ik had een enorme drang om erbij te horen. Ik wilde accentloos Engels praten, ik praat tegen mezelf om dat te oefenen. Telefoongesprekken zijn het moeilijkst, die bereid ik voor. En de introducties volgen een vast script. Hi, how are you, tak-tak-tak-tak. Als je dat niet beheerst, verraad je jezelf.’
Je noemt de links-progressieve liberals in New York ‘out of touch’ en wereldvreemd. Hoe lastig is het dan voor jou om Amerika uit te leggen als je zelf in een huis in Greenwich Village woont, je kinderen naar een peperdure privéschool gaan en je omringd wordt door machtige en rijke mensen?
‘Nou, dat is wat Alexandra en ik de hele dag doen: beseffen wat onze positie is. We zijn ervan doordrongen dat er een heel ander Amerika is. En dat geldt lang niet voor iedereen in New York, er zijn ook mensen die nog steeds totaal niet doorhebben waarom Trump zo populair is. Dat stadium zijn we nu toch wel voorbij.’
Je schrijft in je boek over Trump-supporters: ‘Ik voel voor de outsiders, ik heb genoeg van dit land gezien om sympathie voor hun ongenoegen en rancune te hebben.’
‘Amerika is het meest oneerlijke land van de westerse wereld. Er zijn geen buffers, er is niemand die jou beschermt. De verliezers in dat systeem denken: dit werkt niet voor mij. En de schuld ligt bij de overheid, bij de elite, want dat horen ze de hele dag op Fox News. De media hoef je niet te geloven, je moet de red pill nemen, dan zie je het web dat door de machtigen is gesponnen. Het gaat over Davos, over het World Economic Forum, dat zijn de steekwoorden. Alles is een complot, iedereen is eropuit om jou te naaien. En als iemand dan zegt: we’re gonna burn it down, denken ze: ja, laten we het Capitool bestormen.’
Uitzicht vanaf Summit One Vanderbilt in Manhattan, New York.Beeld Chantal Heijnen
Alexandra zei: ‘Ik moet voor mijn HBO-werk naar Trump-rally’s. Heel toxische plekken, maar Michiel is er dol op. Hij identificeert zich er niet mee. Ik voel me er vreselijk, want dit waren de mensen die mijn moeder wilden vermoorden.’
‘Ik vind het leuk omdat ik er een Amerika zie dat ik anders niet zie. Ze zijn vriendelijk, maar ze kunnen zich ook omdraaien naar het persvak en zeggen dat daar het ‘scum’, het ongedierte, is verzameld. Ik sta niet in het persvak, want dan spreek je niemand. Ik sta achterin, daar staan mensen die je in New York nooit ziet.’
Je doet dan je ‘real American’-vermomming aan, schrijf je.
‘Ik ga daar niet op mijn witte gymschoenen staan, dat is vragen om problemen. Bergschoenen, met jeans, en meestal een geruit flanellen overhemd. Een beetje als een houthakker. Maar dan nog val ik uit de toon hoor, want die mensen dragen plastic kleren met grote logo’s en korte broeken in elk jaargetijde. Ze zien er zo ruig uit, daar kom ik niet bij in de buurt.’
Word je nooit herkend, als schoonzoon van Trump-vijand Nancy Pelosi?
‘Nee. Dat is nog nooit gebeurd.’
Een selfie die je op 6 januari 2021 maakte met de Capitoolbestormer die bekend kwam te staan als de ‘QAnon-sjamaan’, circuleert sindsdien online en wordt door complotdenkers gezien als bewijs dat de Pelosi’s bij de bestorming betrokken waren.
‘Dat ging heel snel. Het was toeval, dat die man, die ik had zien staan op het bordes, ongeveer langs mij liep en dat ik die foto maakte voor in de uitzending van RTL. Drie seconden, dat is genoeg om je in een complot te trekken. Dan ben je, als schoonzoon van Pelosi, ineens diep bevriend met de leider van de opstandelingen. Of híj is een verrader, die sjamaan, want de hele bestorming is natuurlijk een valse vlag-operatie, aangezwengeld door links.
‘Die foto is bekend, dus als Trump-supporters goed opletten, zouden ze me kunnen herkennen. Als dat zou gebeuren, zou het, eh, interessant worden. Die dag was bizar. Een totaal ander Amerika, een soort aliens bijna, al mag je ze zo niet noemen, stonden ineens in het midden van de macht. Mensen die met de pick-uptruck naar Washington waren gereden. Met een riek en spade op zoek naar de koning. Ik heb gezien hoe de meute zich tegen een man keerde die door iemand ‘antifa’ was genoemd. Hij werd de trappen van het Capitool afgegooid, heel eng. Je zag mensen die boos waren, die schreeuwden dat alle politici ‘a bunch of pedophiles’ waren, maar je zag ook mensen die de dag van hun leven hadden, er werd gezongen en gezopen. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik gevaar liep. Ik zei later tegen Alexandra: het leek wel een beetje carnaval. Zij zei: zeg dat niet tegen mijn familie.
Heb je de neiging het allemaal te relativeren?
‘Alexandra noemt mij Zwitserland. Ze vindt mij rustig en gelijkmatig, ik ga confrontaties uit de weg. Ik heb buiten het schavot gezien, voor Mike Pence, en ik vond het vreemd, maar ik nam het toch niet helemaal serieus. Je denkt: ze gaan toch niet echt mensen ophangen? Tegelijkertijd zie je iedereen met tiewraps lopen. Je ziet mensen, gekleed in kevlar, met gasmaskers op. Ik had nauwelijks mobiel bereik en kon ook niet zien wat er binnen gebeurde.’
Niet alleen je schoonmoeder zat binnen, ook je vrouw en zoon. Terwijl de meutes door de gangen liepen en ‘Nancy! Nancy!’ riepen, werden ze naar een ondergrondse bunker gebracht.
‘Inderdaad, dat heb ik nog niet eens genoemd. Geen onbelangrijk detail. Alexandra had mij geappt: ‘It’s getting weird.’ Daarna zei ze dat ze werden geëvacueerd. Ik ging ervan uit dat ze genoeg beveiliging hadden, dat ze onder de grond zaten. Alexandra zegt dat ze het lawaai hoorden. Ze waren net op tijd. Het pijnlijke is, met zo’n evacuatie: niet iedereen kan mee. Er bleven medewerkers achter die zich moesten verstoppen achter gebarricadeerde deuren. Heel eng. Mijn zoon Paul, die erbij was, zei achteraf: ‘Dad, het was zoals James Bond.’ Het was eng, gewelddadig, maar er zat ook een randje entertainment aan. Heel Amerikaans.’
Was 6 januari een kantelpunt in jouw relatie met het land?
‘Achteraf wel. Toen werd duidelijk: dit is geen spelletje meer, dit gaat over het omverwerpen van de democratie. Dat zou nog steeds kunnen gebeuren, als Trump verliest. En ook als hij wint. Als hij nog een keer de kans krijgt, houdt hij zich aan God noch gebod. Zijn eerste termijn was een generale repetitie. Als hij een tweede termijn krijgt, wordt het anders, harder. Gericht op wraak, retributie. Het systeem moet dan echt weg. De Capitoolbestormers krijgen waarschijnlijk gratie verleend.’
Voor haar laatste HBO-documentaire The Insurrectionist Next Door zou Alexandra in haar eentje met haar handcamera langsgaan bij bestormers van het Capitool. Jij wilde dat niet.
‘Toen zei ik inderdaad: dat lijkt me geen goed idee. Logeerpartijen, dat was de premisse, ze zou ze ontmoeten op een rally en zeggen: ik ga met jullie naar huis, ik blijf slapen! Dat vond ik niet verantwoord. Sommige hoofdpersonen waren van tevoren door een producer gevonden, maar anderen wilde ze al improviserend tegenkomen. Ik vond dat link, ja. Dat kan fout gaan. Ik ben voor die laatste film een paar keer meegegaan met haar, dat andere Amerika in. Er was één man die vertelde hoe hij was afgewezen door een vrouw en zijn frustraties had gebotvierd tijdens de bestorming. Van hem dacht ik: dit had Alexandra niet alleen moeten doen.’
Je zei tegen haar: als je dat had gedaan, was je in een ton zoutzuur geëindigd.
‘Er zat een raar randje aan die jongen. Dat merkte je vaker, bij die bestormers, er is iets mis in hun persoonlijke leven, en dat reageren ze af. Trump is hun vehikel. Het zijn tragische figuren. In de film gaat het niet over de aanjagers, die enge milities, maar over de normies, de meelopers. Wanneer maken die nou de klik, wanneer gaan die over tot het bestormen van het parlementsgebouw? Ik vind Alexandra dapper, ze is niet bang. En ze zou best bang kunnen zijn. Ik ben ook niet bang, maar tegelijkertijd kan ik scenario’s uittekenen, rondom 5 november, de verkiezingsdatum, waarin het volledig uit de hand gaat lopen. Maar omdat ik in New York in een bubbel woon, is het moeilijk voor te stellen dat het mij in mijn persoonlijke leven zal raken.’
Maar het heeft je toch al in je persoonlijke leven geraakt? Je schoonvader is met een hamer aangevallen door een radicaal-rechtse complotdenker en Trump-fanaat.
‘Ja, en hij was gewoon thuis. In zijn slaapkamer, zelfs. En Alexandra krijgt ook weleens rare e-mails, van mensen die haar willen ontmoeten. Tegenwoordig gaat het vaker over de vraag of er niet een man met écht brede schouders mee moet als ze op pad gaat voor HBO.’
Alexandra verwacht dat Trump ook de belager van haar vader gratie zal willen verlenen.
‘Dat zou goed kunnen. Hij is in een federale rechtbank veroordeeld en kan tot vijftig jaar cel krijgen. Die veroordeling zal Trump straks wellicht ongedaan maken. Het was een federale zaak, omdat de aanval was gericht op schoonmoeders, een vertegenwoordiger van de federale overheid. Maar er loopt ook nog een state trial tegen die man, in Californië, vanwege geweldpleging en huisvredebreuk, die volgende maand begint. Iedereen hoopt natuurlijk dat hij daar ook wordt veroordeeld, want Trump kan alleen gratie verlenen in federale zaken. Ik ben in die weken thuis bij de jongens, Alexandra gaat haar vader steunen, als hij nog een keer als getuige zal worden opgeroepen.’
Was de aanval op je schoonvader ook een kantelpunt, zoals 6 januari dat was?
‘Ja. Door deze zaak bleek hoe serieus mensen het allemaal nemen. Deze man was ervan overtuigd dat hij iets goeds deed, hij had op Fox en weet ik veel waar voortdurend gehoord dat Nancy Pelosi de grote vijand is, en dacht: dat ga ik zelf wel even regelen. Hij was op zoek naar haar, wilde een gijzelingssituatie creëren. Hij wilde haar beide benen breken en haar dan in een rolstoel het Congres binnenrijden. Dat heeft hij allemaal toegegeven. Ik moest mijn jongens van school halen, toen het was gebeurd. We zijn naar huis gegaan, Alexandra en ik hebben ze uitgelegd wat er was gebeurd, dat hun opa in zijn slaapkamer is aangevallen, met een hamer, door een man. In dat huis, waar we honderd keer zijn geweest.’
Je schoonvader belandde met ernstig hoofdletsel op de intensive care en moest worden geopereerd, maar Trump maakte daarna in het openbaar grappen over de aanval, wakkerde complotdenken aan door te zeggen dat de ramen ‘van binnen naar buiten’ waren gebroken en zijn zoon Donald junior beweerde dat Paul Pelosi en diens belager in feite ruziënde ‘gay lovers’ waren.
‘Zo verdorven is het dus. Zelfs zoiets ernstigs, een aanval als deze, op de man van, wordt ingezet aan de andere kant. Hij verdiende het, hij is geen slachtoffer. Alles is een complot, alles past in het complot.’
In 2016 was je ‘nieuwsgierig’ naar Trump. Vier jaar later, in 2020, zei je in een podcast: ‘Ik vind hem echt heel vernieuwend, hij is een vernieuwende president.’ En in een YouTubevideo uit juni 2023 moest je in een YouTube-video kiezen tussen Biden en Trump. Wie koos je?
‘Biden, hoop ik? Ik zou nooit Trump kiezen.’
Toch wel.
‘Echt? Wow. Nou, ja, hij belichaamt een deel van Amerika, en daar moeten we iets mee. Maar hoe hij het spel nu speelt, hoe hij mensen bespeelt, hoe hij gebruikmaakt van het complotdenken onder zijn aanhangers, dat is zwart, donker, kwaadaardig.’
Houdt de clan in de gaten wat jij in Nederlandse media zegt?
‘Volgens mij niet. Ik breng geen hard nieuws en ik klap niet uit de school. Die foto, met de QAnon-sjamaan, was even een dingetje, binnen de clan. Een zus van Alexandra, ze werkt in Washington als campagnevoerder en is een beetje de ogen en oren van schoonmoeders, zei tegen Alexandra: ‘Dat is een weirde foto.’ Ik werd de volgende dag gebeld door factcheckers van Associated Press, of ik daar echt was geweest, met die sjamaan.’
Biden deed op het laatste kerstfeest in het Witte Huis denken aan een wassen pop uit Madame Tussauds die eens per jaar uit de vitrinekast wordt gehaald, schrijf je. Niet bang dat ze je boek door Google Translate halen en je volgend jaar niet meer wordt uitgenodigd?
‘Daar heb ik het met Alexandra over gehad. Ze zei dat ik dat wel kon schrijven, want Biden ís ook erg oud. Het zou kunnen, dat daar nog een opmerking over komt, vanuit de clan. Zo van: was dat nodig? Maar goed, dan moeten ze het eerst lezen. En dat gebeurt niet, want ze denken: laat hem lekker, met z’n boekje, in Nederland, who cares.’
Jonas van Stekelenburg, vriend en getuige op je huwelijk, vertelde dat hem door de Pelosi-zussen subtiel duidelijk werd gemaakt dat hij in zijn speech niet moest verwijzen naar andere vrouwen.
‘Klopt, is gebeurd. Je houdt je aan het script. Het huwelijk wordt betaald door de familie van de bruid, de familie van de bruidegom betaalt het rehearsal dinner. Zo is dat geregeld. Mijn schoonvader kwam naar me toe, en zei: op het rehearsal dinner ga jij speechen, en dan ga je mij bedanken. Dat is de bedoeling van je speech.’
Jij stelde Anderson voor als voornaam voor jullie zoon, en toen zei Nancy: ‘I’m not sure that’s in the Bible.’
‘Ze zei het grappend, maar uiteindelijk hebben we inderdaad voor Paul en Thomas gekozen. Het zijn, in mijn verdediging, namen die zowel in het Nederlands als in het Engels kunnen. De kinderen zijn gedoopt en we zijn in een katholieke kerk getrouwd. Ik ben niet gelovig, en Alexandra ook niet, maar dit zagen we gewoon als traditie. Besnijdenis, zoals in Amerika gebruikelijk is, wilde ik dan weer niet. Dat vonden ze wel vrijgevochten van ons, lekker gek.’
Je oudste zoon heeft een oog gericht op Europa en spreekt goed Nederlands, de jongste is heel Amerikaans, zei Alexandra. Ze noemde hem ‘the fresh prince of New York’.
‘Hij geeft veel feestjes, thuis. Ik ben dan de doorman. En dan zie je al die kinderen van andere privéscholen die door een chauffeur worden gehaald en gebracht met een Cadillac Escalade. Niemand neemt de metro. ‘Ik ga niet met de metro, kom op’, zegt mijn zoon. Daar is hij stellig in. Mijn oudste zoon heeft een VanMoof, die gaat op de fiets. De jongste gaat met de Uber, en dat vinden wij belachelijk, maar we betalen het wel.’
Michiel Vos.Beeld Chantal Heijnen
Alexandra draagt de kinderen niet zozeer op om goed op te letten op school, zij maakt zich vooral druk of ze op de juiste universiteit terechtkomen. En daarvoor moet je ‘het spel’ spelen. ‘Word vrienden met de leraar’, zegt ze elke dag. In de week voor ze hun rapport krijgen, krijgen de leraren grote dozen bonbons, ‘to grease the wheels’.
‘Het draait om positioneren, om connecties. Ik hamer op huiswerk, Alexandra niet. En ja, we geven de leraren bonbons, gekocht bij See’s Candies in San Francisco, waar mijn schoonouders wonen. En die nemen de jongens mee naar school in de week voordat de rapporten worden geschreven.’
Je moeder, lerares Frans, was niet onder de indruk van de Amerikaanse cultuur.
‘Ze keurde Amerika af. Ze snapte niet wie ik in Amerika was. Ik werd een Amerikaan, en ik denk dat ze daar moeite mee had. Dat ik me zo inzette voor die clan, bijvoorbeeld. Ik ben van huis uit niet zo familiegericht, dus dat was moeilijk uit te leggen. Mijn moeder was heel Nederlands, in de zin van dat alles kon worden gezegd, dus ze zei dat ze het onzin vond. Ze vond dat ik beleefder en daardoor afstandelijker was geworden. We voelden allebei dat mijn emigratie tot verwijdering had geleid, en zij schoof dat voor een groot deel op Amerika. ‘Zo is Amerika nu eenmaal, en jij bent een Amerikaan geworden.’ Het was niet positief bedoeld. Mijn ouders zijn lang geleden gescheiden, en mijn vader had gezegd: als je gelukkig wil worden, moet je niet op twee borden blijven schaken. Dus ik heb een keuze gemaakt. Voor wie was dat pijnlijk? Voor de mensen die mij het langst kennen, mijn moeder met name. Ze is eind vorig jaar overleden. Ze vroeg op haar sterfbed: is het goed, Michiel? Ja, het is goed. Het is uitgesproken, het is niet blijven liggen.’
Alexandra vertelde dat het eerste wat je moeder tegen haar zei was: ‘Jammer dat je niet Frans bent.’
‘Ja. En een vriend van mij zei: je kunt niet met haar trouwen, want dan krijg je Amerikaanse kinderen. Dat soort opmerkingen versterkt het gevoel dat je, als je emigreert, niet alles kunt behouden. Je verliest ook dingen.’
Ze zei: ‘Toen Michiel naar de VS kwam, werd hij meteen opgenomen door mijn clan. Dat was bij zijn familie heel anders, ik viel niet goed bij zijn familie en vrienden. Ik ben geen delicate little flower. I’m a little much for the Dutch.’
‘Ze is erg aanwezig, praat veel, luid, met handgebaren. Een beetje op z’n Italiaans, maar dan met een Amerikaanse saus eroverheen, en dat is moeilijk voor de nuchtere Nederlander. Ik dacht: mijn moeder is een stevige, sterke vrouw, ze kan Alexandra wel aan. Maar de acceptatie van het andere had blijkbaar een grens. Ik ben tegen de randen aan gelopen van wat mijn oude omgeving wilde accepteren.’
Alexandra zei: ‘Zijn moeder heeft nooit iets aardigs over mij gezegd, keurde zijn levenskeuzes af, maar hij is er nooit tegenin gegaan. Hij glimlachte en liet het van hem afglijden. Hij was daarin heel erg Nancy Pelosi.’
‘Ik ben niet van de confrontatie. Liever niet. Schoonmoeders ook, die is daar een meester in. Niet stilstaan bij wat jou niet verder brengt. Let er niet op, gewoon doorgaan. Ik dacht: ik ga hier niet tussenin zitten. Je kunt het niet goed doen. Ik ben nu eenmaal in New York gaan wonen met een vrouw die geen delicate little flower is.’
Een jaar voor haar dood, eind 2023, schreef je moeder een brief aan Alexandra, waaruit je in je boek citeert. Volgens je moeder had ‘de nouveau riche Italiaans-Amerikaanse schoonfamilie’ een goed opgeleide advocaat uit het oude, verfijnde Europa gekocht. ‘Wij hebben Michiel niet verkocht, maar jullie hebben hem wel gekocht. Jullie betaalden een prijs en Michiel wilde gekocht worden, hij had geen keus, hij was verliefd op jou en Amerika.’
‘Ja, zo dacht ze erover. Dat paste in het clichébeeld dat ze had van Amerika, waarin alles om geld draait. Ik heb het opgenomen in het boek omdat het goed duidelijk maakt hoezeer sommige mensen Amerika niet mogen.’
Een vraag die je jezelf stelt: blijf ik de Hollandse al te eerlijke moeder of word ik de acterende Amerikaanse schoonmoeder?
‘Ik denk dat ik meer Amerikaan ben.’
Alexandra zei: ‘Als Trump wint, verhuizen we naar Europa.’
‘O, dat heeft ze aangekondigd? Ik weet wel dat Alexandra geen zin heeft in weer vier jaar lang gebrul. Het kan gevaarlijk worden. Het kan persoonlijk worden. Wij zijn misschien niet direct een doelwit, maar ik heb geen zin om constant over mijn schouder te kijken, zo zit ik niet in elkaar. We behoren tot de politieke vijanden. We hebben een exitplan, en dat is Amsterdam.’
Michiel Vos.Beeld Chantal Heijnen
CV MICHIEL VOS
19 december 1970 Geboren in Groningen. 1989-1990 Uitwisselingsjaar University of Massachusetts. 1990-1996 Nederlands recht, Universiteit van Amsterdam. 1996-2000 Advocaat bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn. 2000 Stage bij RTL-correspondent Max Westerman in New York. 2003 Verhuizing naar New York. 2004 Werkt als producer voor Alexandra Pelosi’s documentaire Diary of a Political Tourist, is daarna ook producer voor een aantal van Pelosi’s andere HBO-films. 2004-heden Amerika-duider in diverse radio- en televisieprogramma’s (RTL, NPO, BNR, VRT). 2014 Documentairereeks My America voor de VPRO. 2023 Beau en Michiel in Amerika (serie voor Videoland). 2024 Boek Vos in de VS.
Michiel Vos trouwde in 2005 met Alexandra Pelosi. Ze hebben twee zoons en wonen in New York
/s3/static.nrc.nl/advertenties/files/2024/05/dsc09444-ster.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116917147-97d016.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155954/web-0106MAGawoiska3.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21163335/web-0106MAGportret_awoiskaDEF.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155959/web-0106MAGawoiska6.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155934/web-0106MAGawoiska9.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155946/web-0106MAGawoiska2.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155941/web-0106MAGawoiska7.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155948/web-0106MAGawoiska1.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21160001/web-0106MAGawoiska8.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155956/web-0106MAGawoiska5.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155944/web-0106MAGawoiska.jpg)
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/21155950/web-0106MAGawoiska4.jpg)
@annoz weblog 